Dawniej terminem włościanin określano rolników, chłopów, parobków. Była to szeroka warstwa społeczna, uciskana w dziejach Polski przez szlachtę, urzędników królewskich, pozbawiona szans na naukę pisania i czytania swoich dzieci.

Szukając swoich przodków badamy wiele metryk stanu cywilnego, gdzie wypisani są włościanie. Zastanawiamy się wówczas lub próbujemy odtworzyć jak wyglądała praca, życie, stosunki rodzinne takiego włościanina – zwykłego człowieka osaczonego przez szlachtę i urzędników. Często oskarżanych za niepowodzenia wojenne i gospodarcze swoich panów.

Musieli przystosować się do zmieniającego się świata, często wędrując za pracą i domem dziesiątki kilometrów po bagnistych terenach, pokonując przeciwności losu.

Przeżywali wiele smutków, bo i śmiertelność w ich rodzinach była wysoka – brak funduszy na leczenie swojej rodziny, często nieprzychylność lekarzy – wykształconych osób.

Dzięki starym zapiskom możemy po części odtworzyć życie włościanina i oddać w pewnym sensie społeczeństwu informacje, które wzmiankują o trudnym życiu tych ludzi w dawnych wiekach.

Na podstawie akt prawno majątkowych Wincentego Łukomskiego i jego syna Franciszka – krewnych mojej prababci Genowefy Łukomskiej z Sobótki w pow. łęczyckim, małżonki Józefa Wasiak, przedstawię Państwu „Regulamin Powinności Włościanina”.

Regulamin Powinności Włościanina

Dla ustalenia porządku w odbywaniu przez włościan powinności Dworowi przynależnych, i dla ochronienia tychże Włościan  od wydarzyć się mogących na stronę ich uciążliwości przy szczegółowych Tradycyi Dóbr Kościelca(?) JW. Generała Hrabi Krauz na fundamencie przepisów Ekonomiczno Skarbowych i trwających w tych Dobrach zwyczajów. Dekretem Sądu  Referendaryi  Koronnej z dnia 28 czerwca 178(4)4 roku objętych jak niemniej Aktu podawczego  pro 18 3238 który tylko co do sposobu odbywania powinności do rzeczonego dekretu odwołuję się, wynikła potrzeba do odbywania powinności Włościańskich następujące wskazać zasady.

§1

Jakie po Szczególe powinno od Włościan Dworowi przynależą wskazuje Tabela prestacyjna przynosząca wiadomości tak i ilości dni w naturze odbyć się winszych jak też w wysokości opłacać się mającego czynszu tudzież uiszczaniu Osepu i Danin.

§2

Ponieważ w Tabllach prestacyjnych zbyt mała ilość pańszczyzny Sprzężajnej jest zamieszczoną i Włościanie po większej części pańszczyznę puszą, w Tabellach mają wykazaną obowiązani są przeto tak na mocy zwyczaju od dawna praktykowanego jako też rozporządzenia Komnejszyi Rządowej Przychodow i W arku zd. 224 stycznialutego 1836 roku Nr 10, 108, w miarę potrzeby Gospodarskiej odbywać Dworowi pańszczyznę Sprzężajną za potrąceniem dwóch dni pieszych i nawzajem.

§3

Pańszczyzna stała winna być w tydzień regularnie odrabiana piesza ludzmi do pracy zdolnemi, ciągła zaś z należytym sprzężacim. Włościanin za pańszczyznę do robót dworskich użyty w Miesiącach Kwietniu i Maiu o wschodzie słońca wychodzić, a o zachodzie schodzić, w Czerwcu i Lipcu po wschodzie słońca to jest o godzinie 5 przybywać, a o 8 godzinie odchodzić. W Sierpniu i Wrześniu od samego wschodu aż do zachodu Słońca robociznę odbywać, zaś w październiku aż do ostatnich dni Marca o samym poranku wychodzić. Wszelka robota ma być z największą usilnością wykonywana, gdyż wszelkie niedokładności w dniu następnym sprostowane być muszą. Przy każdej robocie zostawia się Włościanom odpoczynku latem godzień dwie w południe oraz na śniadanie i podwieczorek proporcjonalne wytchanięcie, w zimę zaś w południe godzinę jedną.

§4

Włościanie za dzień pańszczyzny sprzężajnej winni są własnem sprzężajom. Wybrać prętów o 7 12 łokcia trzymających 200 dwieście z Redli 400. Zwłoczyć prętów II 7 12 łokcia trzymających  600 sześćset.

Do wywózki zboża czy to na targ lub w inne miejsce rachnie się i trzy mile z powrotem z ładunkiem na fosnę szeć może być większy jak pszenicy, Żyta, lub Tatarki Karcy 5 zaś Jęczmięnia Karcy 6 a owiec kar osiem, w miarę więc odległości uskutecznionej wywozić pańszczyzna przyjmowaną być powinna. Wszelkie zaś opłaty z powyższych wywózek wynikłe jako to Drogowego, Mostowego, Grobelnego, przewozowego i inne tym podobne Dwór wyłącznie ponieść winien.

§5

Robocizna ręczna czyli piesza nie ma wymiaru prócz młócki której się liczy jeden dzień pieszy. Oziminy snopków 30 Jażyny 45 wiązi ordynaryjnej a nie Knebłowej, dlatego wszelka inna robocizna odbywać się pod dozorem Dworu z odpoczynkiem wyżej opisanym.

§6

Czynsze pod jakimi bądź nazwami w Gotowiznie wedle Tabelli prestacyjnej Dworowi przynależnej regulacyja Marcina czyli wd: 11 listopada każdego roku Włościanie są obowiązani opłacać, również osepy o ile takowe od nich należą w dobrem i czystem ziarnie na miarę sprawiedliwą Warszawską pod strych oddawać i wszelkie daniny w dobrem gatunku uiszczać.

§7

Wszelkie podatki skarbowe i składki do kas obwodowych należne tudzież Dziesięciny Duchowne wedle układów, z Grantów i z dymów wszystkich Włościanie obowiązani opłacać, za wszelkie zaś dymy Folwarczne Karczmy Młyny tudzież puste osady po włościańskie w użytku dworu zostające JW obdarowany opłacać powinien, w jakim celu przy Tradycyi obecnej wykazano szczegółów ile w obowiązku, a Sołtysów miejscowych powinnością będzie a takowe przepisanem terminie upomieć się. Tem sposobem zabrane należności przez pośrednictwo Sołtysów miejskich i wybranej Starzyzny z G… do miejsc i kas oznaczonych, należy jak najregularniej odnowić i kwity z uiszczenia się zyskiwać. Zastrzega się do kasowania właściwego stępla.

Paweł Wasiak 10.10.2012 r.