Styczeń 1945

Nie zwa?aj?c na aktualne trendy polityczne, odkurzamy przemilczany temat grobownictwa wojskowego na ziemi dobrzy?skiej z czas�w II wojny ?wiatowej. Temat dra?liwy, szczeg�lnie po zmianach ustrojowych w 1989 r. , budz?cy wiele kontrowersji i wywo?uj?cy du?o negatywnych emocji, gdy? dotyczy ?o?nierzy naszego wschodniego s?siada.

Rzecz b?dzie o kilku styczniowych dniach 1945 roku, kiedy to przez ziemi? dobrzy?sk? przetacza?a si? ofensywa Armii Czerwonej. Co prawda, nasze ziemie nie by?y g?�wn? aren? walk z hitlerowskim okupantem, jednak?e w kilkudziesi?ciu miejscach dosz?o do star? i potyczek, w wyniku kt�rych poleg?o 487 ?o?nierzy Armii Czerwonej.  Ilu w�wczas zgin??o ?o?nierzy niemieckich, jak dot?d, to jedna z wielu bia?ych plam w historii naszego regionu.

Od kilku lat grupa mi?o?nik�w historii II wojny ?wiatowej z Golubia-Dobrzynia prowadzi szeroko zakrojone badania zar�wno archiwalne jak r�wnie? eksploracyjne, kt�re w przysz?o?ci mog? dostarczy? nowej wiedzy niezb?dnej do prawid?owego szacowania og�lnej liczby ?o?nierzy niemieckich poleg?ych w 1945 r. na terenie ziemi dobrzy?skiej.

Redakcja portalu www.szpejankowski.eu postanowi?a wspom�c t? grup? wolontariuszy dzia?aj?cych od listopada 2015 r. pod egid? Stowarzyszenia Historyczno Eksploracyjnego "Przedmo?cie"  z siedzib? na terenie gminy Golub-Dobrzy?. Naszym drobnym opracowaniem dorzucamy do banku ich danych przys?owiow? cegie?k? w postaci szerzej nieznanych informacji nt. wojennych mogi? ?o?nierzy radzieckich. Dla os�b zainteresowanych szczeg�?ami dzia?alno?ci Stowarzyszenia polecamy stron?

https://www.facebook.com/Stowarzyszenie-Historyczno-Eksploracyjne-Przedmo%C5%9Bcie-186158428395915/?fref=ts

Naszym zdaniem, dok?adna inwentaryzacja oraz szczeg�?owe okre?lenie pierwotnych miejsc poch�wk�w ?o?nierzy Armii Czerwonej, mo?e by? solidnym ?r�d?em wiedzy w zakresie bada? historii przebiegu poszczeg�lnych epizod�w wojennych zaistnia?ych w III dekadzie stycznia 1945 r. na terenie ziemi dobrzy?skiej. Jest to g?�wny i  jedyny cel prezentowanego opracowania, bez ?adnych dodatkowych podtekst�w, szczeg�lnie tych z aktualn? polityk? powi?zanych.

Redakcja, pa?dziernik 2016 r.

12 stycznia 1945 r. wojska radzieckie rozpocz??y operacj? zaczepn? przeciwko wojskom hitlerowskich Niemiec. T? ofensyw? nazwan? operacj? wi?la?sko-odrza?sk? rozpocz?to j? na linii Wis?y i zako?czono w lutym 1945 r. na linii Odry. W trzeciej dekadzie stycznia jednostki wojskowe 2 Frontu Bia?oruskiego dotar?y do miejscowo?ci historycznej ziemi dobrzy?skiej i nie napotka?y zdecydowanego oporu przeciwnika. Nacieraj?ce oddzia?y wchodz?ce w sk?ad 65 Armii pod dow�dztwem gen.p?k Paw?a Batowa oraz 1 Samodzielnego Gwardyjskiego Korpusu Pancernego pod dow�dztwem gen. mjr Michai?a Panowa zmierza?y w celu opanowania linii Brodnica - Lisewo. Ponadto wzd?u? prawego brzegu Wis?y naciera?a 70 Armia pod dow�dztwem gen. p?k Wasilija Popowa. Oddzia?y hitlerowskie by?y w odwrocie i ucieka?y w kierunku Drw?cy, wzd?u? tej rzeki Niemcy stworzyli lini? umocnie?.  Pojedyncze punkty oporu takie jak np. Przedmo?cie golubskie (zesp�? ?elbetonowych schron�w ci?gn?cy si? w linii Bocheniec-Szafarnia maj?cy za zadanie obron? dost?pu do Dobrzynia nad Drw?c? i Golubia od strony po?udniowej) nie stanowi?y dla nacieraj?cych wojsk powa?nego problemu, gdy? rozmach i szybko?? ofensywy wojsk radzieckich zaskoczy?a przeciwnika. Co prawda, pojedyncze punkty oporu mog?y jedynie chwilo spowolni? ofensyw?, ale nie by?y w stanie zatrzyma? nacieraj?cych czerwonoarmist�w. Inn? kwesti? wart? podkre?lenia jest fakt, i? strata nawet blisko 100 ?o?nierzy w walkach prowadzonym na terenie gminy Radomin i Zb�jno by?a zaledwie drobnym epizodem w skali armijnej, a w dow�dztwie 2 Frontu Bia?oruskiego mog?a by? nawet niezauwa?ona.  W przeci?gu zaledwie czterech dni ?o?nierze Armii Czerwonej zaj?li praktycznie wszystkie miejscowo?ci dawnego powiatu lipnowskiego i rypi?skiego, zmierzaj?c czo?gowymi zagonami w wyznaczonym p�?nocno-zachodnim kierunku natarcia.

W pierwszym kwartale 1946 r. na terenie ca?ej Polski rozpocz?to prace porz?dkuj?ce kwesti? mogi? wojennych. W ramach tych dzia?a? i r�wnie? na terenie historycznej ziemi dobrzy?skiej utworzono jeden cmentarz wojenny Armii Czerwonej w Lipnie oraz wydzielono dwie zbiorowe mogi?y na cmentarzach parafialnych w Rypinie i Radominie. Do tego czasu szcz?tki poleg?ych czerwonoarmist�w spoczywa?y w kilkuosobowych lub pojedynczych mogi?ach zlokalizowanych na terenie ma?ych wiejskich cmentarzy, w lasach, na polach, w sadach i przy drogach. Groby powstawa?y najcz??ciej w miejscach, gdzie ?o?nierza dosi?g?a ?mier?. Na podstawie dokumentacji archiwalnej stworzonej w latach 1946-1949 przez referat grobownictwa wojskowego Urz?du Wojew�dzkiego w Bydgoszczy, autor tych s?�w doliczy? si? a? 63 miejscowo?ci!

Dok?adne dane liczbowe poleg?ych oraz miejsca pierwotnych poch�wk�w prezentuje mapa przygotowana specjalnie na potrzeby przedmiotowego opracowania.

Mapa poleg?ych i ich poch�wk�w na ziemi dobrzy?skiej - KLIKNIJ TU

Pierwotna lokalizacja wojennych mogi? doskonale odzwierciedla obszar i kierunki prowadzonego natarcia przez Armi? Czerwon? oraz potwierdza prowadzenie walk w konkretnych miejscach. Za to brak mogi? w danej miejscowo?ci burzy dotychczasowe legendy o rzekomo prowadzonych tam zaci?tych bojach. Najwarto?ciowsze dane uwzgl?dnione na przedmiotowej mapie dotycz? pierwotnych poch�wk�w na terenie dawnych gmin Radomin i Zb�jno, gdzie w toku prac ekshumacyjnych nie zapomniano o zapisaniu szczeg�?�w zwi?zanych z lokalizacj? konkretnej mogi?y. W pozosta?ych przypadkach u?yte okre?lenie "gromada" nawi?zuje do podzia?u administracyjnego z czas�w II RP i dotyczy okre?lenia jednej wioski ??cznie z przysi�?kami i koloniami.

Wartym podkre?lenia jest fakt, ?e w?r�d blisko pi?ciuset ekshumowanych ?o?nierzy byli r�wnie? ranni, kt�rzy w wyniku odniesionych ran zmarli w szpitalach polowych utworzonych np. w Lipnie lub Rypinie. 

Od 2006 r. Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej prowadzi komputerowy zbi�r danych (www.obd-memorial.ru) zawieraj?cy informacje na temat obro?c�w Ojczyzny, zmar?ych i zaginionych w czasie II wojny ?wiatowej. W oparciu o istniej?ce wojskowe dokumenty rosyjskim badaczom oraz wolontariuszom uda?o si? dokona? identyfikacji kilkudziesi?ciu ?o?nierzy pochowanych jako NN m.in. w Lipnie, Rypinie oraz Radominie.

Kolejn? ciekawostk? jest fakt, ?e przegl?daj?c te dotychczasowe poprawne identyfikacje mo?na dowiedzie? si?, jakie jednostki wojskowe bra?y udzia? w natarciu prowadzonym przez tereny ziemi dobrzy?skiej. Dok?adne nazwy struktur armijnych i korpu?nych, kt�re przemierza?y w styczniu 1945 r. ziemi? dobrzy?sk?  znane s? od lat. Jednak?e te pu?kowe by?y trudne do wychwycenia lub po prostu nie by?y znane autorom dost?pnej literatury tematu.

LIPNO

26 marca 1946 r. przy ulicy Armii Czerwonej w Lipnie na powierzchni 1500 m� utworzono cmentarz Armii Czerwonej. Prace rozszerzaj?ce rozbudow? cmentarza uko?czono w 1949 r.

Fot.1/ Widok og�lny cmentarza Armii Radzieckiej w Lipnie, stan z 1949 r.,
?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

W ci?gu trzech lat na cmentarzu z?o?ono szcz?tki 191 ?o?nierzy ekshumowanych w miejscowo?ci powiatu lipnowskiego. Zw?oki ?o?nierzy z?o?ono do 8 zbiorowych mogi?. Przy ka?dej mogile umieszczono betonowy nagrobek z napisem nazwy gminy, w kt�rej polegli ?o?nierze.

Fot.2/Widok szczeg�?owy mogi?, Lipno 1981 r.,
?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

W centralnej cz??ci cmentarza wystawiono betonowy pomnik  z napisem po rosyjsku i po polsku "Bohaterom sprzymierzonej Armii Czerwonej poleg?ym o wyzwolenie Narodu Polskiego z jarzma hitlerowskiego 1941/1945 M.Lipno".

Fot.3/ Widok sytuacyjny usytuowania pomnika wzgl?dem mogi?, Lipno 1981 r.,
?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

Na marginesie, kuriozaln? jest sytuacja zamieszczona na tym pomniku rocznik�w "1941/1945" (sic!). Jakie fakty historyczne da?y upowa?nienie tw�rcom pomnika do ich przytoczenia? Pisz?cy te s?owa pomimo posiadania bujnej wyobra?ni nie zdo?a? tego dociec.

RYPIN

W 1946 r. w Rypinie na cmentarzu parafialnym przy ulicy Lipnowskiej wydzielono obszar o powierzchni 60 m� pod zbiorow? kwater? poleg?ych ?o?nierzy radzieckich. Do tej zbiorowej mogi?y z?o?ono zw?oki 204 ?o?nierzy ekshumowanych z terenu miasta Rypina oraz pozosta?ych miejscowo?ci dawnego powiatu rypi?skiego. Ekshumacje i transport zw?ok do Rypina przeprowadzono w latach 1946-1947. Prace przy tej kwaterze zako?czono w 1949 r. wystawieniem betonowego pomnika z napisem w j?zyku rosyjskim i polskim:

"Bohaterom Armii Czerwonej poleg?ym w walce z faszyzmem w 1945 r. Obywatele miasta Rypina".

Fot.4/ Widok og�lny zbiorowej mogi?y z pomnikiem na cmentarzu parafialnym, Rypin 1949 r.,
?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

Na tym samym pomniku, poni?ej cytowanego napisu, umieszczono tablice imienne trzech ?o?nierzy.

Fot.5/ Widok szczeg�?owy tablic memoratywnych, Rypin 1949 r.,
?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

Autorowi tych s?�w wydaje si?, ?e jedynym logicznym kryterium umieszczenia tylko trzech imiennych tabliczek spo?r�d znanych ju? w�wczas 58 poleg?ych by? zamiar podniesienia statusu wojennej mogi?y poprzez zaakcentowanie faktu wyst?powania oficer�w w?r�d poleg?ych ?o?nierzy. W sumie z?o?ono 204 cia? w tym a? 144 NN. Szcz?tki ?o?nierzy znanych z imienia i nazwiska pochodzi?y z ekshumacji przeprowadzonych na terenie Rypina, Starorypina i Sumina. Cia?a ekshumowane z pozosta?ych miejscowo?ci nie by?y znane �wczesnym polskim w?adzom administracyjnym.

Fot.6/ Widok sytuacyjny przedstawiaj?cy usytuowanie mogi?y wojennej wzgl?dem cmentarnej kaplicy,Rypin 1981 r.,
?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

RADOMIN

16 marca 1947 r. na cmentarzu parafialnym w Radominie (w obecnym powiecie golubsko-dobrzy?skim) na powierzchni 42 m� utworzono zbiorow? mogi??, kt�r? obsadzono kwiatami oraz czterema drzewami lipowymi. W mogile z?o?ono cia?a 92[i] ekshumowanych (3 znanych z imienia i nazwiska oraz 89 NN) ?o?nierzy radzieckich z terenu dawnych gmin Radomin i Zb�jno.  

Fot.7/ Cmentarz parafialny w Radominie, widok og�lny zbiorowej mogi?y ?o?nierzy radzieckich,
Radomin 1949 r., ?r�d?o: www.obd-memorial.ru [dost?p 2016-10-21]

Po dw�ch latach na mogile ustawiono betonowy pomnik  przypominaj?cy obelisk z dwuj?zycznym napisem:

"Bohaterskim pogromcom faszyzmu szermierzom walk o wolno?? Polski w ho?dzie spo?ecze?stwo gminy Radomin".

Fot.8/ Cmentarz parafialny w Radominie, rocznicowe uroczysto?ci przy zbiorowej mogile poleg?ych w 1945 r. ?o?nierzy radzieckich, Radomin 2014 r. ,
?r�d?o: www.radomin.pl [dost?p 2016.10.21]

W 2001 r. z inicjatywy w?adz gminy i miejscowego proboszcza usuni?to obelisk z 1949 r. i jeszcze tego samego roku na jego miejscu ods?oni?to odnowiony pomnik z now? tablic? memoratywn? :

"Pami?ci ?o?nierzy Armii Radzieckiej poleg?ych w czasie walk o wyzwolenie Polski spod okupacji niemieckiej w latach 1944-1945. W ho?dzie spo?ecze?stwo gminy Radomin".