Fryderyk Chopin w Golubiu-Dobrzyniu

Fakty i mity

 

Wydaje si?, ?e wobec w?skiego katalogu ?r�de? zawieraj?cych szczeg�?y z przebiegu wycieczki do miasta nad Drw?c?, poruszony temat zosta? bezkrytycznie zaliczony do obowi?zkowego zbioru regionalnych ciekawostek z przesz?o?ci, powi?zanych z naszym skarbem narodowym � Fryderykiem Chopinem. Niestety, dotychczas zabrak?o tylko s?owa �sprawdzam� [!]

Prezentowany tekst ma celu eliminacj? dotychczasowej fikcji literackiej - mitu z przesz?o?ci Golubia-Dobrzynia powi?zanego bezpo?rednio z Chopinem.

Dariusz Szpejenkowski

 

 

W 1824 roku Fryderyk Chopin mia? 14 lat. Latem tamtego roku przebywa? na wakacyjnym wypoczynku w maj?tku ziemskim Szafarnia, oddalonym zaledwie 6 kilometr�w od pruskiego Golubia, po?o?onym jednak po rosyjskiej stronie �wczesnej granicy Cesarstwa Rosyjskiego i Kr�lestwa Prus. Sp?dza? wakacje w dobrzy?skiej wsi na zaproszenie w?a?ciciela d�br ziemskich P�lko-Szafarnia � Ignacego Alojzego Juliusza, trzech imion, Dziewanowskiego¹, kt�rego jedyny syn � Dominik², w czasie edukacji w Liceum Warszawskim mieszka? na pensji u Chopin�w. Dominik sta? si? bliskim przyjacielem Fryderyka Chopina, kt�ry wraz z innymi kolegami szkolnymi nazywa? go Domusiem.

 

Fot.1 Portret Dominika Dziewanowskiego, ca 1860. ?r�d?o: zbiory TNP

 

W 1899 r., w 50. rocznic? ?mierci Chopina, na ?amach gazety wydawanej w P?ocku, Echa P?ockie i ?om?y?skie, ukaza? si? okazjonalny tekst autorstwa J�zefa znad Drw?cy³Fryderyk Chopin w Lipnowskiem. Kartka z lat m?odzie?czych Chopina. Autor artyku?u by? pierwszym, z po?r�d ca?ej plejady badaczy ?ycia i tw�rczo?ci naszego narodowego wirtuoza fortepianu, kt�ry ujawni? dot?d nieznane szczeg�?y z pobyt�w Chopina w miejscowo?ciach Ziemi Dobrzy?skiej. Fragment przedmiotowego artyku?u zawiera tak?e opis pobytu Chopina w dawnym Golubiu-Dobrzyniu, kt�ry przez kolejne dziesi?ciolecia powtarzano w opracowaniach zwi?zanych z pobytem Fryderyka na Ziemi Dobrzy?skiej, w latach 1824 i 1825.

 

Fot.2 Winieta czasopisma �Echa P?ockie i ?om?y?skie�. ?r�d?o: PBC [?cie?ka dost?pu :
15-03-2020]http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=60855&from=publication

 

Oto fragment przedmiotowego artyku?u z 1899 r.

 

[�] Podczas wakacji ca?e towarzystwo szafarskie wyjecha?o pewnego dnia spacerem do pobliskiego Golubia nad Drw?c?, by zwiedzi? ruiny staro?ytnego zamku, w kt�rym niegdy? mieszka?a kr�lewna szwedzka Anna, siostra Zygmunta III-go. Budowano tam w?a?nie ko?ci�? ewangelicki, do kt�rego zasz?o towarzystwo, by go obejrze?. Gdy wszyscy znale?li si? wewn?trz wyko?czaj?cej si? ?wi?tyni, m?ody Frycek z Dominikiem Dziewanowskim weszli na kazalnic?. Frycek zacz?? najkomiczniej ?aman? z niemiecka polszczyzn?, udawa? przemawiaj?cego pastora, a ukryty za nim Dominik, wsun?wszy r?ce w r?kawy ubrania Fryderyka, najpocieszniejsz? do jego przemowy zastosowa? gestykulacj?, czem nie tylko ca?e ubawili towarzystwo, ale i obecnych nawet robotnik�w tak, ?e wszyscy si? od ?miechu pouk?adali. Krasowski, w swym ?yciorysie Chopina, troch? inaczej t? historyjk? opisuje; pisz?cemu opowiadana ona by?a, przez naocznego ?wiadka, s?dzi wi?c, ?e jest dok?adnie podana. A mo?e to i prawdopodobnie, ?e owe kazanie pasterskie kilkakrotnie przez Chopina powtarzane by?o, jak si? to u m?odzie?y przytrafia, gdy im si? koncept jaki? uda. Tam te? podobno, gdy przy zwiedzaniu zamku, ?r�d zabawiaj?cego si? towarzystwa zjawi? si? kataryniarz, a obecna panna Ludwika⁴ datkiem go obdarzy?a, Chopin u?o?y? natychmiast czterowiersz, na nut? niemieckiego sztajera:

 

Panna Ludwika za p�? z?otego,

Kaza?a zagra? walca pruskiego;

?eby nie by?o panny Ludwiki,

Toby nie by?o pruskiej muzyki.

 

Je?d?ono te? nieraz z Szafarni do Obrowa [�]

 

Fot.3 Autograf Ludwiki Dziewanowskiej z?o?ony na akcie notarialnym z 24 lipca 1824 r.
?r�d?o: AP Toru?, Akta Notariusza J�zefa Bronisza z Lipna, Sygn. 26, akt nr 4803.

 

Nale?y zauwa?y?, ?e Zieli?ski ko?cow? cz??? opisu sformu?owa? w trybie warunkowym. Co prawda wspomnia? inny opis tej historii wed?ug wersji Maurycego Krasowskiego⁵, nie zwi?zany z miastem nad Drw?c?, ale r�wnocze?nie podwa?y? wiarygodno?? tego przekazu, powo?uj?c si? przy tym na rzekomego naocznego ?wiadka zdarzenia. Jednocze?nie wielce zastanawiaj?cym jest fakt pomini?cia, w do?? obszernym tek?cie, nazwiska tego w?a?nie ?wiadka [!]

 

Zdaniem pisz?cego te s?owa zdarzenie z udzia?em Chopina w ko?ciele ewangelickim w dawnym Golubiu-Dobrzyniu nie mog?o mie? miejsca. Koronnym argumentem s? szczeg�?owe informacje historyczne zaczerpni?te z dziej�w gminy ewangelickiej w dawnym Golubiu, kt�re jednoznacznie kwalifikuj? opisywan? historyjk? do zbioru legend czy mit�w, ni? rzeczywistej wiedzy historycznej.

 

Na kartach historii Golubia-Dobrzynia widzimy, ?e gmina ewangelicka pojawi?a si? w 1780 r., a dwa lata p�?niej rozpocz?to budow? ko?cio?a przy Bramie Brodnickiej (obecna ulica Brodnicka). Wybudowano szachulcowy ko?ci�?, kt�ry konsekrowano 18 stycznia 1784 r.⁶ Dopiero w drugim dziesi?cioleciu XIX w. do ko?cio?a dostawiono szachulcow? wie?? kryt? dachem namiotowym⁷. Ponadto w 1823 r. w bezpo?rednim s?siedztwie ?wi?tyni, w miejscu dawnych koszar, wybudowano osobny dom dla pastora. Ten stan rzeczy trwa? do pierwszych lat ubieg?ego wieku. Nale?y jeszcze uzupe?ni?, ?e w latach 70. XIX w. przeprowadzono remont budynk�w plebani, organ�w, wie?y ko?cielnej oraz od?wie?ono wn?trze ?wi?tyni. Z kolei w 1896 r. przeprowadzono nast?pny remont plebani⁸.

Fot 4 Nieistniej?ca wersja ko?cio?a ewangelickiego w Golubiu-Dobrzyniu, ca 1906.
Kolorem ?�?tym oznaczono uliczn? lamp? elektryczn? - potwierdzenie datowania fotografii.
?r�d?o: zbiory w?asne.

 

Na pocz?tku ubieg?ego wieku [po 1905 r.⁹] budowl? o konstrukcji szachulcowej rozebrano i w tym samym miejscu, w latach 1907-1909 wzniesiono budowle o trwalszej konstrukcji, ceglany ko?ci�? i dom ko?cielny (plebani?)¹⁰. Nowy neogotycki ko?ci�?, nawi?zuj?cy form? do architektury zakonnej, oddano do u?ytku w 1909 r. Jego 30 metrowa wie?a podkre?la?a pozycj? ewangelicyzmu w mie?cie. Po dzie? dzisiejszy, jest to charakterystyczna budowla w miejskim krajobrazie, z tym ?e, pe?ni obecnie funkcje o?wiatowe - Szko?y Podstawowej Nr 1.

 

Fot. 5 Rysunki architektoniczne istniej?cego ko?cio?a poewangelickiego w Golubiu-Dobrzyniu.
?r�d?o: Zentralblatt der Bauverwaltung : Nr 25, 1908, s. 178-179, zbiory w?asne.

 

Przytoczone dane stoj? w sprzeczno?ci z opowie?ci? Zieli?skiego, jakoby 1824 rok to okres budowy ko?cio?a ewangelickiego w Golubiu. Zak?adaj?c nawet ma?o prawdopodobn? wersj?, ?e w?a?nie sierpniowego dnia 1824 r. przeprowadzano jaki? bli?ej nieokre?lony, pomini?ty w kronice parafialnej, remont wn?trza istniej?cej ju? od 40 lat ?wi?tyni, bez w?tpienia zar�wno przedstawiciele rodziny Dziewanowskich nie dopu?ciliby do naruszenia sfery sacrum jak i sam Chopin zapewne nie przy?o?y?by r?ki do profanacji miejsca warto?ci kultowej.

 

Fot.6 Ko?ci�? ewangelicki w Golubiu-Dobrzyniu, oddany do u?ytku w 1909 r. Widoczne zmiany wygl?du wie?y ko?cielnej,
odbudowanej po po?arze z 1982 r. W 1993 r. po pracach adaptacyjnych do budynku po ko?ciele przeniesiono cz??? oddzia?�w SP Nr 1.
?r�d?o: zbiory w?asne, 1 albumer / CC BY-SA [?cie?ka dost?pu : 2-04-2020]
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Golub-Dobrzy%C5%84,_Rynek_(1).jpg

Kluczow? informacj? jest fakt nie obarczony nawet cieniem w?tpliwo?ci, i? m?ody Fryderyk faktycznie przebywa? w dawnym Golubiu-Dobrzyniu, przy okazji letniego pobytu w maj?tku Dziewanowskich. Dowodem jest zapis zKuryera Szafarskiego, czyli listu Chopina wys?anego z wakacji do rodzic�w, pe?nego iskrz?cego humoru i wielu nieszablonowych obserwacji, stylizowanym na popularnym w owym czasie Kurierze Warszawskim.

Z tre?ci Kuryera, z 27 sierpnia 1824 r. wynika, ?e wycieczka do Golubia odby?a si? dzie? wcze?niej, a mianowicie w czwartek, 26 sierpnia 1824 r.¹¹

 

Fot. 7 Kuryer Szafarski z 27 sierpnia 1824 r. - list Fryderyka Chopina wys?any z wakacji w Szafarni do rodzic�w w Warszawie.
Zakre?lono fragment potwierdzaj?cy pobyt autora w dawnym Golubiu-Dobrzyniu.
?r�d?o: Polona.pl [?cie?ka dost?pu 20-03-202-]
https://polona.pl/item/list-fryderyka-chopina-do-rodziny-w-warszawie-kurier-szafarski,MjAwMTgyMTQ/0/#info:metadata

 

Na zako?czenie nasuwa si? ostatnie pytanie. Czy by?a to jedyna wizyta Chopina w mie?cie nad Drw?c?? ?adne ?r�d?a nie potwierdzaj? bli?niaczych wycieczek Chopina do pruskiego Golubia. Jednak nie mo?na ich wcale wykluczy?, chocia?by bior?c pod uwag? sta?e powi?zania gospodarcze Golubia z maj?tkami ziemskimi po?o?onymi w bezpo?rednim s?siedztwie granicy, r�wnie? tymi po?o?onymi po stronie rosyjskiej. Ich w?a?ciciele, w tym i Dziewanowscy, jako mieszka?cy miejscowo?ci po?o?onych w pasie przygranicznym mieli u?atwion? mo?liwo?? cz?stego przekraczania granicy rosyjsko-pruskiej, z pomini?ciem dodatkowych utrudnie?.