TAJEMNICE BORZEWSKICH, cz. I,

czyli poz?acana m?odzie?

14 maja 1901 r. o godzinie 10:00 w Parafii pw. ?w. Aleksandra w Warszawie pojawi?o si? dw�ch m?odzie?c�w, kt�rzy zg?osili proboszczowi tej?e parafii, pe?ni?cemu zarazem obowi?zki urz?dnika USC, zgon swojego kolegi. Wed?ug ich relacji dnia poprzedniego o godzinie 4:00 w domu oznaczonym numerem 5278[i] przy alei Szucha w Warszawie zmar? dwudziestoczteroletni Zdzis?aw Borzewski urodzony w Ugoszczu[ii], w powiecie rypi?skim, z ojca Zdzis?awa i Zofii z Ko?uchowskich.

Metryka zgonu Zdzis?awa Borzewskiego,?r�d?o: Ksi?gi metrykalne parafii rzymskokatolickiej ?w. Aleksandra w Warszawie, AP m.st. Warszawy.

Kilka dni p�?niej cia?o Borzewskiego zosta?o przewiezione z Warszawy do Ob�r[iii] i na tamtejszym cmentarzu pochowane w grobowej kaplicy rodu Borzewskich h. Lubicz.

Kaplica grobowa Borzewskich na cmentarzu parafialnym w Oborach, pow. golubsko-dobrzy?ski,
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Gr%C3%B3b_Borzewskich.jpg/1024px-Gr%C3%B3b_Borzewskich.jpg [dost?p 2016-11-19].

Jeszcze d?ugo po tym dniu sto?eczna prasa rozpisywa?a si? na temat tragicznego zdarzenia z udzia?em Borzewskiego, a przedstawiciele warszawskiej elity towarzyskiej rozprawiali o nim a? do czasu zaistnienia podobnej sytuacji, kt�rych corocznie w Warszawie by?o a? kilkadziesi?t.

Dla pe?niejszego zrozumienia tajemnicy ?mierci Zdzis?awa Borzewskiego (syna) oraz powod�w jego pobytu w Warszawie musimy cofn?? si? w czasie i jednocze?nie przenie?? si? na ziemi? dobrzy?sk?.

Pa?ac Borzewskich w Ugoszczu, gm. Brzuze, pow. rypi?ski,
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ugoszcz,_pa%C5%82ac_(WLZ14).jpg [dost?p 2016-11-19].

Od 1790 r. r�d Borzewskich h. Lubicz osiad? na ziemi dobrzy?skiej. Ich rodow? siedzib? by?a wie? Ugoszcz w powiecie rypi?skim. Od 1858 r. dziedzicem d�br ziemskich Ugoszcz z przyleg?o?ciami zosta?, maj?cy pi?cioro imion, Zdzis?aw Gabriel Ludwik Stanis?aw Zygmunt Borzewski (1833�1884). W tym samym czasie Borzewski by? r�wnie? w?a?cicielem maj?tku ziemskiego M?odzieszyn[iv] w powiecie sochaczewskim. Zdzis?aw by? dwukrotnie ?onaty. Z pierwsz? ?on? Mari? z Szyd?owskich (1844�1868) mia? c�rk? Juli? i syna Antoniego. Po przedwczesnej ?mierci pierwszej ?ony o?eni? si? z Zofi? z Ko?uchowskich. Z drug? ?on? dorobi? si? czworga potomstwa: jednej c�rki Jadwigi i trzech syn�w: Artura, Stefana oraz Zdzis?awa. W 1884 r. pi??dziesi?ciojednoletni pan na Ugoszczu i M?odzieszynie, jeszcze w sile wieku, zmar? nagle i niespodziewanie. Pozostawi? po sobie sze?cioro dzieci, tych dwoje ledwo dorastaj?cych z pierwszego ma??e?stwa i czworo w wieku przedszkolnym z drugiego zwi?zku oraz wdow? � drug? ?on?. Dwoje dzieci z pierwszego ma??e?stwa odziedziczy?o dobra Ugoszcz, a dzieci z drugiego ma??e?stwa � dobra M?odzieszyn. Po kilkunastu latach Zofia z Ko?uchowskich Borzewska zamieszka?a wraz dzie?mi z drugiego ma??e?stwa w M?odzieszynie ko?o Sochaczewa. Stosunkowo bliskie po?o?enie tych d�br od Warszawy decydowa?o, ?e zar�wno matka, jak i jej dzieci byli cz?stymi go??mi w mie?cie sto?ecznym, co z kolei mia?o wp?yw na podj?cie ostatecznej decyzji o sta?ym zamieszkaniu w stolicy. Jednocze?nie utrzymywali oni sta?y kontakt z pozosta?ymi cz?onkami familii Borzewskich osiad?ymi w powiecie rypi?skim. Za spraw? przychylnie do nich nastawionego Antoniego, syna Zdzis?awa z pierwszego ma??e?stwa, aktualnego dziedzica na Ugoszczu, uczestniczyli we wsp�lnych wydarzeniach rodzinnych. Warto podkre?li?, ?e Borzewskim od najm?odszych lat wpajano zainteresowanie do koni oraz broni palnej u?ywanej w czasie polowa?.

Wracaj?c do g?�wnego tematu opisywanej historii � ?mierci Borzewskiego w Warszawie, powracamy do stolicy z prze?omu XIX i XX w.

Trzeba bezsprzecznie przyzna?, ?e Borzewscy z M?odzieszyna nie byli anonimowi w kr?gach towarzyskich �wczesnej stolicy. Wdowa po Zdzis?awie w obecno?ci c�rki Jadwigi wielokrotnie aktywnie uczestniczy?a w organizacji najwa?niejszych bal�w i akcji charytatywnych, kt�re mia?y na celu zbi�rk? pieni?dzy na akcje pomocowe skierowane do najubo?szych mieszka?c�w stolicy. Nawiasem m�wi?c, by? to r�wnie? jeden z naturalnych sposob�w wprowadzenia nieletniej c�rki na warszawskie salony, a co si? tym bezpo?rednio wi?za?o � na znalezienie dla niej odpowiedniego m??a.

Jednak najbardziej rozpoznawalnym z familii Borzewskich by? Stefan, osobi?cie prowadz?cy maj?tek w M?odzieszynie, gdzie zajmowa? sie hodowl? i uje?d?aniem wierzchowc�w. Jego zdolno?ci wytrawnego je?d?ca mogli podziwia? uczestnicy i publiczno?? cyklicznie organizowanych w Warszawie zawod�w je?dzieckich, ale pe?n? towarzysk? s?aw? przynios?a jego aktywno?? w organizacji sto?ecznych bal�w, gdzie pe?ni? zamiennie funkcje gospodarza lub prowadz?cego ta?ce. Za to jego m?odszy brat Zdzis?aw, r�wnie? bardzo ch?tnie tytu?uj?cy si? ziemianinem, brylowa? we wszczynaniu awantur w warszawskich restauracjach i w oczach �wczesnych warszawskich komentator�w stanowi? bardzo wyrazisty przyk?ad poz?acanej m?odzie?y, kt�rej przedstawiciele ?adn? prac? nigdy si? nie zha?bili, za to ?yli w dostatku.

Na prze?omie XIX i XX w. wi?kszo?? zatarg�w pomi?dzy szlachetnie urodzonymi ko?czy?a si? wyzwaniem na pojedynek w obronie ura?onego honoru. W wi?kszo?ci przypadk�w pojedynki toczono o b?ahe sprawy, kt�re z powodzeniem mo?na by?o za?atwi? w mniej drastyczny spos�b. Jednak w wielu tego typu zdarzeniach swoistym katalizatorem scysji pomi?dzy skonfliktowanymi by?a wcze?niej spo?yta nadmierna ilo?? alkoholu. Inn? kategori? zbytnio krewkich gentleman�w by?a grupa wojskowych oraz ziemian przekonana o swoim wysokim kunszcie w sztuce w?adania szpad? lub pos?ugiwaniu si? broni? paln?. I do tej drugiej grupy os�b mo?na by?o zaliczy? braci Borzewskich. Oficjalnie pojedynki by?y zakazane, ale ca?a Warszawa wiedzia?a, kto z kim i z jakiego powodu stoczy? pojedynek. By? to jeden ze sta?ych i ekscytuj?cych temat�w wy?szych sfer. Wed?ug kodeksu honorowego obrazi? by?o ?atwo, a za obraz? honoru lub mi?o?ci w?asnej drugiej osoby uwa?ano ka?d? czynno??, gestykulacje oraz s?owne, obrazowe lub pisemne uzewn?trznienie si? mog?ce dotkn?? inn? osob?. Obrazy mog?y by? lekkie (zlekcewa?enie), ci??kie (obra?liwe s?owo) oraz bardzo ci??kie (pobicie, znies?awienie, obraza krewnych lub ukochanej kobiety czy wyznawanych warto?ci). Niekt�rzy woleli unika? pojedynk�w, a inni specjalnie doszukiwali si? okazji do pojedynkowania, urz?dzaj?c sobie specyficzny rodzaj rozrywki. W pierwszych latach XX w. w Warszawie toczono corocznie kilkadziesi?t pojedynk�w.

Sta?ym miejscem sp?dzania czasu przez Zdzis?awa Borzewskiego by?a najwytworniejsza warszawska restauracja �u St?pkowskiego�, miejsce spotka? przedstawicieli najwy?szych klas spo?ecznych. To w?a?nie w tym lokalu przy placu Teatralnym Zdzis?aw Borzewski spotyka? si? z jemu podobnymi m?odymi lud?mi, okre?lanymi przez warszawskie salony jako poz?acana m?odzie?, nie wiedzie? z czego ?yj?ca, kt�r? sta? by?o na ci?g?e zabawy i ekscesy.

Boles?aw Prus, wspominaj?c swoje pobyty w tej restauracji, napisa?, ?e nawet najwi?ksi adwersarze polityczni po degustacji �u St?pka� przewybornych flacz�w, ostryg lub szparag�w zakrapianych re?skim musuj?cym stawali si? �prawie anio?ami�.

Restauracja �Oaza�, dawniej �u St?pkowskiego�, w Warszawie,
http://fotopolska.eu/restauracje,12,20/woj.mazowieckie.html [dost?p 2016-11-19].

Jednak?e podawane tam szlachetne trunki oddzia?ywa?y wr?cz odwrotnie na m?od? i gor?c? g?ow? Borzewskiego.

23 listopada 1900 r. w restauracji �u St?pkowskiego� Zdzis?aw Borzewski posprzecza? si? z Marcelim Jackowskim, przy czym drugi z nich zosta? czynnie zniewa?ony. Nast?pnego dnia Jackowski pos?a? Borzewskiemu dw�ch sekundant�w. Pojedynek na pistolety odby? si? 3 grudnia w podwarszawskiej wsi Marcelin. Po dwukrotnej wymianie strza?�w Jackowski odni�s? lekk? ran?, a Borzewski jedynie drobn? kontuzj?. W trakcie prowadzonego ?ledztwa Borzewski odm�wi? sk?adania wyja?nie?, a Jackowski o?wiadczy?, ?e wyzwa? Borzewskiego na pojedynek, gdy? zosta? przez niego czynnie obra?ony.

Restauracja �Oaza�, dawnej �u St?pkowskiego�, w Warszawie
http://fotopolska.eu/restauracje,12,20/woj.mazowieckie.html [dost?p 2016-11-19]

Po up?ywie kilku miesi?cy ten sam lokal sta? si? widowni? kolejnego skandalicznego zachowania m?odych przedstawicieli ziemia?stwa. 6 maja 1901 r. dosz?o awantury pomi?dzy tym samym Borzewskim a dwudziestotrzyletnim Stanis?awem Jagni?skim. Dnia poprzedniego Borzewski po?yczy? od Jagi?skiego 50 rubli, zobowi?zawszy si? s?owem honoru do zwrotu powy?szej sumy w ci?gu 24 godzin.

Reklama �Przewodnika po Warszawie� , wyd. 1903,
?r�d?o:ebuw.uw.edu.pl [dost?p 2016-11-20].

Spotkawszy si? z Borzewskim w tej?e restauracji, przypomnia? swojemu d?u?nikowi o po?yczce. W�wczas Borzewski da? Jagni?skiemu �przyjacielsk?� rad?, a?eby co pr?dzej opu?ci? Warszaw?, gdy? mu si? wydaje niesympatycznym i mo?e narazi? si? na nieprzyjemno?ci. Oburzony tak? odpowiedzi? Jagi?ski odpar?, ?e za pieni?dze mo?e dosta? podobnych przyjaci�?, ilu tylko zechce. Krewki Borzewski podbieg? do stolika, przy kt�rym siedzia? Jagi?ski, uderzy? go kilkakrotnie pi??ci? i po powaleniu na pod?og? kopn?? nog?. Nast?pnego dnia w mieszkaniu Borzewskiego pojawili si? sekundanci Jagi?skiego, kt�rzy wsp�lnie z sekundantami napastnika pr�bowali nam�wi? zwa?nionych do pogodzenia si?. Wobec obop�lnej negacji 9 maja sekundanci opracowali warunki pojedynku.

Strona tytu?owa �Petit Journal illustr� przedstawiaj?ca pojedynek D�roul�de z Clemenceau, 1893,
https://fr.wikipedia.org [dost?p 2016-11-21].

Zgodnie z poczynionymi ustaleniami pojedynek mia? si? odby? na pistolety o g?adkiej lufie na przestrzeni 10 metr�w. Wystrza?y mia?y si? rozlec na komend? �raz, dwa, trzy�, przy czym przeciwnicy mogli strzela? w przerwie pomi?dzy s?owami �raz� a �trzy�. Wymiana strza?�w mog?a by? potr�jna, lecz w razie zranienia kt�regokolwiek z przeciwnik�w lekarze mieli orzec co do mo?liwo?ci brania dalszego udzia?u w pojedynku przez rannego.

Na uzgodnionych warunkach 11 maja w pobli?u stacji kolejowej Wawer odby? si? pojedynek pomi?dzy Jagi?skim a Borzewskim. Bezpo?rednio przed fina?em tego zdarzenia sekundanci obydwu stron, w tajemnicy przed przeciwnikami, zwi?kszyli do 14 metr�w dziel?cy ich dystans, ale i ten fortel nie dopom�g? w ograniczeniu lub ca?kowitym unikni?ciu nieszcz??cia. Przy pierwszej wymianie strza?�w, kt�re rozleg?y si? prawie jednocze?nie, Jagi?ski zosta? lekko ranny w prawe rami?, a Borzewski, kt�ry strzeli? pierwszy, zosta? ranny w brzuch. Obecni na miejscu dwaj lekarze od razu wstrzymali dalszy pojedynek i po?pieszyli z pomoc? ci??ko rannemu Borzewskiemu. Zosta? on natychmiast przewieziony do prywatnej lecznicy dr. Tomasza Ignacego Solmana przy alei Szucha 9, gdzie po dw�ch dniach zmar?.

Miejsce zgonu Z. Borzewskiego, dawna lecznica chirurgiczno-ginekologiczna dr. T. I. Solmana przy alei Szucha 9 w Warszawie,
http://stolicaiokolica.blogspot.com [dost?p 2016-11-19].

Przeprowadzona sekcja s?dowo-lekarska wykaza?a, ?e przyczyn? zgonu by?o ropne zapalanie otrzewnej wywo?ane postrzeleniem. ?miertelna kula przebi?a zar�wno jelito grube, jak i cienkie i utkwi?a w ko?ci pacierzowej.

Od 1901 r. wobec narastaj?cej fali pojedynk�w warszawski wymiar sprawiedliwo?ci zacz?? energiczniej ?ciga? ich uczestnik�w.

W grudniu 1902 r. Warszawski S?d Okr?gowy uzna? Stanis?awa Jagi?skiego winnym zab�jstwa w czasie pojedynku Borzewskiego i za przest?pstwo skaza? oskar?onego na 2 lata twierdzy. W listopadzie 1903 r. po z?o?onej przez obron? apelacji win? sprawcy utrzymano w mocy, a orzeczon? kar? zmniejszono do 4 miesi?cy twierdzy.

W 1902 r. tak?e Stefan Borzewski zacz?? mie? problemy z wymiarem sprawiedliwo?ci, zosta? oskar?ony o udzia? w pojedynku z 1901 r., kt�rego fakt zaistnienia pozostawa? dot?d w wielkiej tajemnicy przed opini? publiczn?. Razem ze ?p. bratem uczestniczy? w podw�jnym pojedynku, o kt�rym dot?d jeszcze nie wspomnieli?my.

Przeprowadzone ?ledztwo dowiod?o, ?e w pierwszych dniach kwietnia 1901 r. w Lesie M?oci?skim[v] stan?li naprzeciw siebie Stanis?aw Tarnowski i dr Tadeusz Kurella z jednej, a Stefan i ?p. Zdzis?aw � bracia Borzewscy � z drugiej strony. Czterej uczestnicy pojedynku prze?yli i nie odnie?li powa?niejszych obra?e?. Rzecz jasna, dochodzenie przeciwko Zdzis?awowi zosta?o umorzone ju? po jego ?mierci. Jednak Stefanowi zacz?? si? pali? grunt pod nogami. Na zaplanowan? w styczniu 1903 r. rozpraw? nie przyby?. Wobec tego wyznaczono drugi termin rozprawy na maj, kt�ra r�wnie? nie dosz?a do skutku z powodu niedor?czenia wezwania oskar?onemu. Jego �wczesne miejsce pobytu nie by?o znane warszawskiemu wymiarowi sprawiedliwo?ci.

Jak si? okazuje, pisz?cy te s?owa odnalaz? ?lady bytno?ci Borzewskiego wiosn? 1903 r. w Kijowie, gdzie rozpocz??a si? z jego udzia?em kolejna tragiczna historia. W ?wiatowej prasie uznano ten ci?g zdarze? � zapocz?tkowany w Kijowie, kontynuowany w bawarskich kurortach oraz Wiedniu, a ko?cz?cy si? w Wenecji � za jeden z najwi?kszych arystokratycznych skandali pierwszego ?wier?wiecza XX w., a jego g?�wn? bohaterk? okre?lano jako �czarn? diablic?�... CDN.

Dama serca Stefana Borzewskiego, CDN.

Redaktor, listopad 2016 r.