SZUKAJ PRZODKA W PRUSACH

            We własnych poszukiwań genealogicznych miałem do czynienia z aktami małżeństw zawieranych w XIX wieku na terenie zaboru rosyjskiego, w których pojawiła się informacja, że jedno z małżonków urodziło się cyt. (…)w Prusach(…) lub (…)w kraju Pruskim(…). Podobne przypadki, wcale nie jednostkowe, zdarzały się również naszym współpracownikom - uczestnikom mini projektu; Indeksacja ksiąg metrykalnych ziemi dobrzyńskiej.

Początkującego genealoga tego typu informacja może przyprawić o zawrót głowy? Może zniechęcić do dalszych ustaleń historii własnej rodziny?

Z naszego doświadczenia wynika, że nie były to sytuacje skomplikowanie i pracochłonne, jak początkowo mogłoby się wydawać po zapoznaniu się z treścią metryki, w której była mowa o pochodzeniu naszych przodków.

W przeważającej ilości przerobionych przypadków nie poszerzyliśmy znacznie terenu dotychczasowych poszukiwań. Nie błądziliśmy po terenach parafii przyległych do Kwidzyna, Gdańska, Bydgoszczy lub Szczecina. Wystarczyło skojarzyć kilka faktów historycznych i ostatecznie spojrzeć na mapę ziemi dobrzyńskiej, na jej północne granice, aby kilka lub kilkanaście kilometrów zza Drwęcą, w parafiach powiatu brodnickiego, odnaleźć ślady obecności naszych przodków określanych w aktach metrykalnych jako urodzonych w Prusach lub poddanych króla pruskiego.

Naszych czytelników zachęcam do „przejścia na drugą stronę” ówczesnego kordonu, który chociażby w pierwszej połowie XIX w., nie przypominał typowej granicy państwowej. W tym miejscu przekazuję pod rozwagę ewentualne rozpoczęcie poszukiwań genealogicznych na terenie powiatu brodnickiego.

 (mapa parafii katolickich na terenie Prus w XIX w., rejon sąsiadujący z powiatem rypińskim, opr.własne)

 Granica dwóch państw zaborczych nie była na tyle szczelna, aby całkowicie uniemożliwić nawiązywanie lub utrzymywanie kontaktów pomiędzy Polakami, którzy mieszkali po obu jej stronach. W pierwszej połowie XIX w., do czasu zniesienia granicy celnej pomiędzy Cesarstwem Rosyjskim i Królestwem Polskim, trudno odnaleźć punkty wspólne w zakresie ochrony ówczesnego kordonu z naszym obecnym wyobrażeniem zabezpieczenia granic państwowych. Granica miała charakter czysto umowny, gdzie mieszkańcy miejscowości nadgranicznych mogli bez żadnych problemów poruszać się po obszarze przygranicznym. Dopiero w drugie połowie XIX w. zaostrzono sposób ochrony granicy, gdzie oprócz urzędników celnych pojawili się również żołnierze rosyjscy. Na całej granicy Królestwa Polskiego z Prusami było 61 punktów tzw. przejść granicznych, które podzielono na dwie kategorie. Pierwsza kategoria przejść granicznych posiadająca urzędy celne nazywana była komorami (np. w Lubiczu i Dobrzyniu n.Drwęcą). Drugą kategorię, nie posiadającą struktur celnych z powodu małego ruchu towarowego, nazywano przykomórkami (np. w Osieku Rypińskim). Te pierwsze, tj. komory, podzielono na trzy klasy (I, II i III) w zależności od ilości przewożonych towarów. Na terenie Królestwa Polskiego w ścisłym współdziałaniu z urzędami celnymi funkcjonowały brygady straży pogranicznej, wchodzące w skład oddzielnego korpusu straży pogranicznej. Szefem tego korpusu był minister skarbu.

Obraz granicy nad Drwęcą, widzianym oczyma poddanych pruskich.

1. Wspomnienia mieszkańca Brodnicy spisane przed 1898r.

 2. Relacja N.Sulerzyskiego (1801-1878), nt. wydarzeń z 15 lipca 1858r.

 3- Nadwiślanin, relacja wydarzeń z 15 lipca 1858r.

4/ Przyjaciel, pismo dla ludu, z 13 września 1887r.

 Inną kwestią była zmiana pisowni nazwisk naszych przodków, którzy znaleźli się po pruskiej stronie. Ten fakt należy mieć na uwadze w toku prowadzonych poszukiwań, ale wymaga on szerszego wyjaśnienia, które zapewne będzie tematem odrębnego artykułu.

 5/ Gazeta Toruńska  z 13 maja 1882r.

 Redaktor, styczeń 2012r.

Źródła:

1.Brodnica między r. 1819 a 1863: szkic kulturalno-historyczny według opowiadania żyjącego jeszcze świadka,Antoni Chudziński, wyd. Towarzystwo Naukowe, Toruń 1898,
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=11667&from=&dirids=1&ver_id=&lp=10&QI=
2.Pamiętniki Natalia Sulerzyskiego byłego posła Ziemi Pruskiej na Sejm Berliński, Kalembka Sławomir, wyd. PAX Warszawa 1985,
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=30777&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI=
3. Nadwiślanin, Nr 54, 23.07.1858r. Chełmno http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=42637&from=publication
4. Przyjaciel, pismo dla ludu, Nr 73, 13.09.1887r., Toruń
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=41312&from=publication
5.Gazeta Toruńska, Nr 109, 13.05.1882r., Toruń
http://kpbc.umk.pl/dlibra/publication?id=28671&tab=3
6. Die Bau und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreussen, Heft VIII Der Kreis Strasburg, Danzing 1891,
7. Administracja rosyjska w Królestwie Polskim, wyd. Naczelnego Komitetu Narodowego, Wiedeń 1915.