środa, 30 października 2013 22:08 |
„Ojczyzna to
ziemia i groby.
Narody
tracąc pamięć tracą życie”
F.Foch
„POLEGLI POD OBCYM SZTANDAREM
1914-1918”
PROJEKT INDEKSACYJNY
Po niespełna stu latach od zakończenia I wojny światowej nadal aktualne pozostaje pytanie; ilu Polaków straciło życie w tej wojnie pełniąc służbę wojskową w armiach zaborczych?
Historycy nie są zgodni, co do określenia liczby zabitych i zaginionych Polaków w latach 1914-1918, którzy służyli w armiach zaborczych.
Różnice w dokładnej liczbie poległych i zaginionych sięgają nawet kilkuset tysięcy żołnierzy!
Fot.1/ Rosyjska piechota w 1914r.
Według współautora „Historii oręża polskiego 1795-1939” prof. Mieczysława Wrzoska w czasie I wojny światowej poległo, zmarło lub zaginęło bez wieści około 530 tys. Polaków służących w armiach państw zaborczych: ponad 220 tys. w armii austro-węgierskiej, około 200 tys. w armii rosyjskiej i ponad 110 tys. w armii niemieckiej.
Stefan Kieniewicz w Historii Polski 1795-1918 podaje liczbę 385 tys. i określa, że z mieszkańców ziem, które weszły w skład Polski po 1921r. zginęło w armii rosyjskiej 55 tys., w niemieckiej 110 tys., w austro-węgierskiej 220 tys. żołnierzy.
Już od 2007r. realizowany jest projekt; Polegli w pierwszej wojnie światowej. Jego uczestnicy spisują na terenie Polski zachowane w formie nagrobnych inskrypcji nazwiska poległych w trakcie działań wojennych w latach 1914-18 (http://www.polegli.forgen.pl/). Naszym zdaniem, ta genealogiczna inicjatywa w przeważającej większości dotyczy poległych z armii niemieckiej lub austro-węgierskiej, rzadziej z rosyjskiej z powodu przedstawionych poniżej argumentów. Wobec tego rozpoczęty przez nas bliźniaczy projekt genealogiczny; Polegli pod obcym sztandarem 1914-1918, dotyczył będzie Polaków pełniących służbę w armii rosyjskiej.
Fot.2/ Mogiła wojenna z 1916r. w Pińsku
(foto.z kolekcji Natalii
Szablewskiej z Mińska na Białorusi
Фото.
коллекция Натальи Шабловская ,
Минск, Беларусь )
W ósmym i dziewiątym dziesięcioleciu XIX w. powoływano do służby wojskowej w armii carskiej przeciętnie 62.723 mężczyzn (popisowych) rocznie, z liczby której faktycznie wcielano do wojska średnio 16.701 osób. Z jednego powiatu Królestwa Polskiego do wojska przeciętnie trafiało 196-ciu mężczyzn. Przy czym wahania dla różnych powiatów zamykały się pomiędzy liczbą 103 (powiat skierniewicki), a 324 (powiat piotrkowski), jeżeli pominiemy dane dotyczące Warszawy, skąd corocznie 563 młodych Polaków zasilało szeregi carskiej armii. Jednakże już na początku XX wieku (w czasie pokoju) dowództwo rosyjskie zwiększyło limity osobowe i z terenu Królestwa Polskiego, co roku wcielano do armii rosyjskiej już około 43 tys. rekrutów, którzy pełnili służbę przez okres 3-4 lat, w zależności od rodzaju broni.
W toku wojny 1914-1918 Rosjanie w Królestwie Polskim zmobilizowali niespełna 600 tys., jako że działania wojenne nie pozwoliły im ściągnąć wszystkich rezerwistów.
Fot.3/ Rosyjska piechota na tereni Prus w 1914 r.
(kolekcja http://www.etoretro.ru/pic50575.htm)
Przytoczone dane dają podstawę do określenia szacunkowej ilości Polaków, którzy w latach 1914-18 pełnili służbę w armii rosyjskiej. Oceniamy ją na poziomie nie mniejszym niż 730 tys. żołnierzy (trzy roczniki pełniące służbę w czasie wybuchu wojny w 1914r. oraz żołnierze rezerwy zmobilizowani bezpośrednio przed lub po rozpoczęciu wojny).
Wobec przytoczonych danych, na potrzeby niniejszego projektu przyjęliśmy minimalną oraz maksymalną ilość strat. Szacujemy je na poziomie 55 - 200 tys. żołnierzy Polaków, którzy zginęli walcząc w czasie I wojny światowej w armii Imperium Rosyjskiego.
Wielka różnica w podanych wyżej danych szacunkowych już sama w sobie ukazuje skalę trudności poruszanego zagadnienia. Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać w braku wielu materiałów archiwalnych lub utrudnionym dostępie do tej części, która zachowała się, ale jest przechowywana się w Rosji.
Dla tego z wielkim zadowoleniem przyjęliśmy fakt systematycznego udostępniania przez rosyjskie biblioteki cyfrowe list zabitych, rannych i zaginionych bez wieści w I wojnie światowej (Именной список убитым, раненым и без вести пропавшим нижним чинам). Są one bowiem materiałem bazowym naszego projektu.
Fot.4/ przykładowa strona listy zabitych, rannych i zaginionych w I
wojnie światowej
www.rsl.ru
Mając na uwadze fakt systematycznie pojawiających się zapytań na polskich stronach genealogicznych i tzw. głód na wszelkie informacje związane z służbą wojskową naszych przodków w armii carskiej, rozpoczęto indeksację spisów prezentowanych w j.rosyjskim. Pomimo braku w wykazach informacji na temat miejsca śmierci, zranienia lub zaginięcia konkretnego żołnierza uważamy, że indeksy mogą być źródłem cennych informacji dla poszukiwaczy rodzinnych korzeni.
Jednocześnie wartym podkreślenia jest fakt, iż w zdecydowanej większości przypadków dotarcie do informacji określającej dokładne miejsce śmierci żołnierza jest prawie niemożliwe. Po prostu, takich informacji nie ma w żadnych dokumentach. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, że rosyjskie grobownictwo wojskowe było słabiej zorganizowane niż w innych armiach. Co prawda, pochówki na zapleczu frontu (przybywających z frontu rannych i chorych żołnierzy, umierających w szpitalach) nie nastręczały trudności i troszczono się o godną pamięć ofiar wojny tworząc cmentarze wojskowe. Odmiennie za to wyglądała sytuacja obszarze przyległym do linii frontu, gdzie liczba poległych przekroczyła znacznie możliwości wojskowych władz rosyjskich. Poległych chowano zazwyczaj w zbiorowych płytkich mogiłach (zdarzały się mogiły masowe zawierające do 2 tys. poległych) oznakowanych prowizorycznie, a wielu wypadkach miejsca grzebania nawet nie oznaczano. Dla przykładu, na terenie walk w Galicji i części dawnego Generalnego Gubernatorstwa Wojskowego podległej Austro-Węgrom do końca października 1917 r. tożsamość poległych w armii rosyjskiej ustalono tylko na poziomie 7,5%, gdzie w armii austro-węgierskiej osiągnięto poziom ponad 18%, a w niemieckiej przekroczono 73%. Niski stopień rozpoznawalności poległych w armii rosyjskiej wynikał z braku nieśmiertelników. W imperialnej Rosji dopiero w styczniu 1917 roku wprowadzono specjalny znak dla rozpoznania zabitych i rannych. Kolejny powodem utrudniającym rozpoznanie poległego żołnierza był fakt, że wycofujące się wojska rosyjskie albo niszczyły dokumenty swoich poległych albo zabierały je ze sobą. Jednak przede wszystkim nie posiadanie przez żołnierzy nieśmiertelników spowodowało, że listy rosyjskich strat wojennych rozrosły się o bardzo znaczący odsetek ofiar określanych mianem „zaginiony bez wieści”.
Na początek zajęliśmy się li tylko i wyłącznie mieszkańcami guberni płockiej. Jednocześnie wyrażamy nadzieję, że w niedalekiej przyszłości dołączą do nas kolejni pomocnicy i wówczas opracujemy dane z pozostałych guberni KP.
Mamy nadzieję, że końcowe efekty niniejszego projektu dostarczą nowych danych, które pozwolą na zawężenie podanej wyżej różnicy w stratach wojennych. Uważamy, że dokładne dane, choćby nawet dotyczyły terenu jednej guberni KP, mogą dać solidne podstawy do określenia szacunkowej liczby wszystkich poległych i zaginionych z terenu całego KP.
Redaktor, październik 2013r.
Źródła:
1.Wzrost w Królestwie Polskim: przyczynek do charakterystyki
fizycznej Polaków, Adam Zakrzewski, wyd. Kraków 1891,
2.Artykuł; Pół miliona Polaków straciło życie w armiach
zaborczych w I wojnie światowej, opublikowany w Polityce.pl, 9.11.2011 r.
3.Historia oręża polskiego, E.Kozłowski i M.Wrzosek, wyd. WP
,Warszawa 1983,
4.Historia Polski 1795-1918, Stefan Kieniewicz, wyd. PWN,
Warszawa 1970,
5. artykuł; Medalion śmierci – historia sowieckich
nieśmiertelników, 19.05.2010, http://rus.mil.pl/main/pl/artykuly/73/_medalion_smierci_historia_sowieckich_niesmiertelnikow.html#comment
6.Służby grobownicze armii austro-węgierskiej, niemieckiej i
rosyjskiej w czasie I wojny światowej (1915-1918), Jan Schubert, Architektura – czasopismo techniczne, zeszyt
16, rok 108, wyd. Politechnika Krakowska 2011
7. Imienne spisy zabitych, rannych i zaginionych bez wieści
(Именной список убитым, раненым и без вести пропавшим нижним чинам), Rosyjska
Biblioteka Państwowa – www.rsl.ru
SPIS ALFABETYCZNY – 145 nazwisk
|
E - |
||
|
U - |
||
|
stan na dzień - 01.11.2013 |