PISOWNIA  NASZEGO  NAZWISKA

WSTĘP

         Potrzeba napisania tego artykułu dojrzewała w nas już od pierwszego dnia uruchomienia portalu. Jednakże jeszcze wtedy nie posiadaliśmy odpowiedniej ilości dokumentów źródłowych, które byłyby fundamentem naszych wywodów. Do dnia dzisiejszego jesteśmy szczęśliwymi posiadaczami kilkudziesięciu metryk, w tym aktów chrztu, zaślubin oraz zejść. Ponadto odnaleźliśmy kilkanaście dokumentów notarialnych z pierwszych lat ubiegłego stulecia. Na dzień dzisiejszy posiadamy bazę danych zawierająca kilkaset przykładów pisowni naszego nazwiska.

Analiza dotychczas zebranego materiału pozwoliła na pierwsze podejście do skomplikowanego tematu, jakim jest pisownia naszego nazwiska. Pierwsze, gdyż przełom XVII i XVIII wieku oraz lata powojenne XX wieku nie były jeszcze przez badane. Poruszony temat pozostawiamy otwarty i oczekujemy na ewentualne podpowiedzi.

         Przed rozwinięciem tematu, po pierwsze, prosimy o chwilowe wyłączenie świadomości w zakresie wiedzy o obowiązujących zasadach, w tym o numerach PESEL i NIP oraz pozostałych systemach identyfikujących każdego obywatela XXI wiecznej Polski. Obecne reguły są zbędnym balastem w wędrówce poszukiwawczej na temat historii nazwiska. Po drugie, w celu rozwiania ewentualnych wątpliwości, przypominamy zasady obowiązujące w pisowni nazwisk na terenach polskich w okresie XVIII-XX wieku.

Brzmienie i forma graficzna nazwisk generalnie ustaliły się na przełomie XVIII i XIX wieku wraz z szerszym przyjęciem i stosowaniem reguł ortograficznych i słowotwórczych. Nie zapobiegało to jednak powstawaniu różnych wariantów pisowni, odmiany czy tworzeniu nowych form, spowodowanych codzienną praktyką urzędów państw zaborczych, które usiłowały zapisać nazwiska Polaków przy zastosowaniu norm ortograficznych języka rosyjskiego lub niemieckiego.

Do 1850 roku nazwiska były często modyfikowane nawet w obrębie danej rodziny. Modyfikacje polegały na zmianie:

-  pisowni (pisano je zgodnie z wiedzą słyszącego, większość ze słuchu),

- poprzez przyrostki, około 400 tys. nazwisk, zawdzięczamy przede wszystkim przyrostkom dodawanym do rdzenia nazwiska. Przyrostki z reguły nie posiadały samodzielnie znaczenia, np. -ewski, -owski, -ski, -kowski itp.,

-  niewymawianie niektórych głosek, modyfikacja w celu ułatwienia wymowy albo też w celu nadania charakterystycznego brzmienia.

Za w pełni ścisły, urzędowy nakaz używania stałej, niezmiennej formy nazwiska na ziemiach polskich uważa się pruskie przepisy z 1875 roku (dotyczy zaboru pruskiego) oraz regulacje dokonywane w prawodawstwie II Rzeczypospolitej w 1926 roku dla mieszkańców dawnego zaboru rosyjskiego.

Po odzyskaniu niepodległości urzędnicy przy wyrabianiu dokumentów nierzadko błędnie odczytywali zapis nazwiska w języku zaborcy, dlatego jeszcze po 1918 roku pojawiły się liczne nazwiska zniekształcone. Szczególnie jaskrawo widać to w środowiskach wiejskich. Niepiśmienni chłopi, stanowiący większą część społeczeństwa, znali swoje nazwisko tylko w formie mówionej i nie potrafili wyegzekwować określonej formy jego zapisu. Błędne zapisy powstawały też wskutek przyczyn prozaicznych, takich jak: niewyraźna wymowa nazwiska przez petenta (np. jąkającego się, sepleniącego) lub nieuważne słuchanie przez urzędnika. Czyli najczęstszym powodem zmiany nazwiska był błąd, wynikły z niedbałości urzędnika powiązanej z niewiedzą petenta.

Z zapisów w aktach metrykalnych parafii Strzygi (naszego XVIII wiecznego gniazda rodzinnego) wynika, że zarówno nasz dotychczasowy protoplasta jak i jego rodzice oraz rodzeństwo posługiwali się nazwiskiem SZPAJENKA. W drugiej połowie XVIII wieku w pisowni tego nazwiska spotkaliśmy pięć nowych form; Szpeieńka, Szpeienkówna, Szpaienkówna oraz Szpejenkówna, Szpajenkówna, które całkowicie zanikły w połowie XIX wieku.

Marcin, (1775-1855), założyciel naszego XIX wiecznego gniazda rodzinnego Dulsk, według aktu chrztu św. w parafii Strzygi nosił nazwisko – Szpajenka. Po przybyciu do Dulska w 1805 roku, w czasie zaślubin z Małgorzatą z Wiwatowskich, celowo posłużył się nową formą nazwiska lub błędnie ją zapisano w postaci - Szpejankowski.

Bliższa nam jest pierwsza wersja przyczyny zmiany nazwiska. Według naszych przypuszczeń nie bez znaczenia była wykonywana przez niego profesja - lokaja we dworze dulskim. Więc stały kontakt z właścicielami majątku - Wysockimi mógł skutkować tzw. upiększeniem chłopskiego nazwiska poprzez dodanie przyrostka „owski”.

W latach sześćdziesiątych XIX wieku w parafii Dulsk po raz pierwszy pojawiła się nowa forma zapisu z literą „e”, czyli Szpejenkowski. Tę sytuację spotkaliśmy w akcie zgonu Marcina z 1855 roku oraz w akcie zaślubin Jakuba, s. Jana, z 1858 roku.

W aktach metrykalnych Dulska za lata 1810 - 1909 odkryliśmy 71 przypadków pisowni naszego nazwiska w formie: Szpejankowski(a) oraz 34 przykładów pisowni Szpejenkowski(a). Obydwie formy pisowni dotyczyły wszystkich naszych rodzin wywodzących się z gniazda Dulsk, niezależnie od pisowni nazwiska ojców poszczególnych rodzin. Ponadto w analizowanym okresie czasu pojawiło się siedem nowych form pisowni; Szpejanek - 10 zapisów; Szpejenek - 4 zapisy, Szpeienkowski – 2 zapisy,  Szpeiankowski – 2 zapisy, Szpaieńkowski – 1 zapis, Szpajenkowski – 1 zapis i Szpajenkoski – 1 zapis, które całkowicie zanikły na przełomie XIX i XX wieku.

Członkowie naszej rodziny wywodzący się z gniazda Dulsk, na przestrzeni 75 lat (1855-1930), posługiwali się zamiennie dwoma różnymi formami swojego nazwiska, Szpejankowski(a) - Szpejenkowski(a) lub urzędnicy zarówno kościelni jak i świeccy zapisywali z błędem, raz z literą „a” lub w innym przypadku z literą „e”.

Za umowną datę zakończenia pomyłek – błędów w pisowni naszego nazwiska należy przyjąć rok 1930, to jest rok ostatniego udokumentowanego przypadku oczywistej pomyłki, w obrębie tej samej rodziny.

W rodzinie Bolesława Szpejenkowskiego (1883-1942), w której obok dwóch synów (ur. 1925r. i 1934r.) oraz dwóch córek (ur.1924r. i 1927r.) noszących nazwiska w formie pisowni swojego ojca z literą „e”, występował trzeci syn (ur.1930), a i obecnie jego potomkowie noszący nazwisko z formą pisowni zawierającą literę „a”.

Reasumując, osoby noszące nazwiska Szpejankowski(a) i Szpejenkowski(a) wywodzą się z tego samego gniazda rodzinnego Dulsk, posiadają wspólnych przodków pochodzących od Marcina, który przywędrował ze Strzyg do Dulska.

Rodzeństwo oraz kuzynostwo Marcina (1775-1855) wywodzące się i pozostałe w XIX wieku na terenie parafii Strzygi, poddane zostało również ewolucjom w pisowni nazwisk. Od co najmniej 1866 roku dawni Szpajenkowie występowali  z nazwiskiem; Szpejna lub Szpojankowski. To też są członkowie naszej wielkiej rodziny, z tym jednak, że ich poprzednicy nie mieszkali w Dulsku.

Kwestia określenia dokładnych zmian w obrębie pisowni nazwiska Szpajenka, wśród osób pozostałych przed 1805 rokiem na terenie parafii Strzygi, wymaga jeszcze dopracowania.

Liczymy, iż obecni potomkowie Szpejnów oraz Szpojankowskich przyłączą się do naszego portalu i pomogą nam w wychwyceniu i udokumentowaniu szczegółów omawianych zmian.

Redakcja, 11.03.2010r.