AKWARELE Z ROKU 1851

Na początku czwartego dziesięciolecia XIX wieku Rada Administracyjna Królestwa Polskiego powołała komisję pod przewodnictwem Kazimierza Stronczyńskiego, której powierzono zadanie przeprowadzenia inwentaryzacji zabytków średniowiecznych i nowożytnych we wszystkich guberniach. Komisja Stronczyńskiego działała w latach 1844-1855. W czasie terenowych wizyt opisała zabytki  świeckie i sakralne w 410 miejscowościach. Co ciekawe, dokumentowała nie tylko poprzez szczegółowe opisywanie zabytków i sporządzanie odręcznych szkiców, ale również powołani do jej składu malarze tworzyli akwarele inwentaryzowanych obiektów.
W roku 1851 szacowna delegacja, pierwsza tego typu w Europie, realizująca zadanie systematycznego zinwentaryzowania zabytków przybyła do guberni płockiej. Terenem jej działalności były wszystkie ówczesne powiaty wchodzące w skład tej guberni. Dwa lata później opublikowano efekty pracy z terenu guberni płockiej:

1/ "Opisy zabytków starożytności w Guberni Płockiej przez Delegacyę wysłaną z polecenia rady Administracyjnej Królestwa w roku 1851 zebrane rysunkami w osobnym atlasie objaśnione",
2/ "Widoki zabytków starożytności w Królestwie Polskiem służące do objaśnienia opisu tychże starożytności, sporządzonego przez Delegacyę wysłaną z polecenia rady administracyjnej Królestwa w roku 1851 zebrane: Gubernia Płocka: powiat płocki, powiat pułtuski, powiat przasnyski, powiat lipnowski, powiat mławski. Atlas 5".

Wyniki pracy komisji z wszystkich guberni zawarto w sumie w 5 tomach tekstu obejmującego ogólne sprawozdanie komisji oraz opisy zabytków w poszczególnych guberniach i w 7 tomach - atlasów z widokami akwarelowymi.

Ziemia dobrzyńska (teren powiatu lipnowskiego obejmował terytorium historyczne ziemi dobrzyńskiej) znalazła poczesne miejsce w tym monumentalnym dziele, gdyż zinwentaryzowano zabytki w 19 miejscowościach:

1. Miasto Rządowe Lipno (historia miasta, kościół parafialny),
2. Wieś prywatna Rokicie (kościół parafialny),
3. Miasto Rządowe Dobrzyń nad Wisłą (historia miasta, kościół parafialny, inne kościoły),
4. Miasto Rządowe Bobrowniki (zamek),
5. Wieś Rządowa Ciechocin (zamek, kościół),
6. Wieś prywatna Płonne (kościół),
7. Wieś prywatna Płonko (grodzisko),
8. Wieś prywatna Działyń (kościół),
9. Wieś poduchowna Trutowo (klasztor),
10. Wieś poduchowna Obory (klasztor),
11. Wieś prywatna Żałe (kopiec),
12. Wieś prywatna Chojno (grodzisko),
13. Wieś prywatna Radziki-wielkie - obecna nazwa - Radziki Duże (zamek, kościół parafialny),
14. Wieś prywatna Osiek (grodzisko, kościół parafialny),
15. Wieś prywatna Strzygi (kościół parafialny),
16. Wieś prywatna Borzymin (grodzisko),
17. Miasto Rządowe Rypin (kościół, obwarowania),
18. Wieś Rządowa Staro-Rypin - obecna nazwa Starorypin (grodzisko i ruina kościoła),
19. Miasto prywatne Skępe (klasztor).

Siedem z wyżej wymienionych zabytków udokumentowano w formie akwarel.

W 2013 r. Narodowy Instytut Dziedzictwa we współpracy z  Biblioteką Uniwersytecką w Warszawie wydał reprint z częścią dotyczącą guberni płockiej, w którym dodatkowo umieszczono współczesne zdjęcia porównawcze oraz uzupełniono oryginalne teksty opisowe komentarzami w świetle najnowszej literatury naukowej.

W reprincie zamieszczono mapę guberni płockiej z zaznaczonymi miejscowościami, w których inwentaryzowano zabytki. Mapa ta zawiera błąd dotyczący dokładnej lokalizacji jednej z miejscowości na ziemi dobrzyńskiej. Zaznaczono na niej Osiek na Wisłą w obecnej gminie Obrowo, powiecie toruńskim, a w opisywanym dziele zinwentaryzowano Osiek, obecną siedzibę gminy o tej samej nazwie, ale w obecnym powiecie brodnickim.

Obydwie wsie były i nadal pozostają siedzibami parafii rzymskokatolickich, co może mieć wpływ na ich poprawną identyfikację przez osoby nie pochodzące z naszego terenu. W XIX-wiecznym nazewnictwie obydwu wsi używano dodatkowo lub zamiennie przymiotników - Mały przy Osieku nad Wisłą oraz Wielki lub Rypiński w tekstach dotyczących Osieka położonego przy szlaku komunikacyjnym pomiędzy Rypinem i Brodnicą. Autorzy reprintu popełnili "klasyczny" błąd występujący w tekstach o dawnym powiecie lipnowskim, który jednak nie winien wystąpić w tak poważnym opracowaniu. Należy  wybaczyć autorom, nie oni pierwsi i zapewne nie ostatni pomylili wsie parafialne o imieniu Osiek na terenie dawnej ziemi dobrzyńskiej.

Najważniejsze, że dzięki opublikowanym reprintom możemy podziwiać akwarele namalowane  ponad 160 lat temu, a przechowane do naszych czasów w Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Tym bardziej, że od połowy lat siedemdziesiątych XX w. biblioteka nie udostępnia oryginału z uwagi na zły stan zachowania.

Dzisiejszym tekstem zapraszamy również do aktywnego współtworzenia portalowych treści. Poniżej zamieściliśmy fotografie 7 akwareli, pochodzących z reprintu wydanego w 2013 r. Przewidzieliśmy również miejsce na fotografie porównawcze wykonane przez naszych gości portalowych, które w najtrafniejszy sposób oddadzą aktualny stan zabytków lub miejsca, gdzie one istniały jeszcze przed 160 laty. Prosimy o przesyłanie swoich zdjęć na pocztę portalu z podaniem imienia i nazwiska autora oraz daty wykonania. Wszystkie prace zamieścimy w kolumnie zarezerwowanej na fotografie porównawcze.

Redakcja, luty 2016 r.

Mapa guberni płockiej
Źródło: Widoki Zabytków Starożytności w Królestwie Polskiem służące do objaśnienia opisu tychże Starożytności,
sporządzonego przez Delegacyę wysłaną z polecenia Rady Administracyjnej Królestwa w roku 1851 zebrane.
Atlas V. Gubernia Płocka. 1853 (reprint, Warszawa 2013)

Dodatkowo oznaczono (www.szpejankowski.eu):
nr 1 - Osiek nad Wisłą w obecnym powiecie toruńskim,
nr 2 - Osiek w obecnym powiecie brodnickim

lp.	akwarela, źródło: reprint Narodowego Instytutu Dziedzictwa, wyd.Warszawa 2013	aktualne zdjęcie porównawcze	numer i tytuł akwareli z atlasu Stronczyńskiego	uwagi i dodatkowe informacje www.szpejankowski.eu
1		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	59.Kościół parafialny w mieście Lipnie
2		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	60.Kościół parafialny we wsi Rokiciu od zachodo-południa
3		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	61.Ruina zamku w Radzikach Wielkich od wschodo-północy
4		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	62.Kościół parafialny w Osieku od południa
5		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	63.Brama i szczątki muru miejskiego w Rypinie od strony wjazdu
6		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	64.Brama miejska w Rypinie od strony miasta
7		to miejsce czeka na Twoje zdjęcie	65.Ruina kościoła w Staro-Rypinie