LISTA HAŃBY

czyli zbrodnia nie ukarana

 

W 1986 r. mieszkaniec Rypina nawiązał korespondencję z byłym mieszkańcem ziemi dobrzyńskiej, który przeżył Holocaust i zamieszkał w Izraelu. Pomimo upływu 30 lat, przesłanie wyrażone w listach z Rypina jest nadal aktualne. Dotyczy również współczesnych czasów, szczególnie w obecnym okresie systematycznych prób zakłamywania oczywistych faktów z II wojny światowej, chociażby w zakresie prawidłowego nazewnictwa obozów zagłady na terenie Polski.  

Pierwszy list wysłany z Rypina rozpoczynał się od słów:

"Pamięć o ofiarach mordów dokonanych przez hitlerowskich Niemców na Polakach i Żydach nie może nigdy ulec ani zapomnieniu, ani też zamazaniu lub zatarciu[...] Dążenie do uczenia pamięci ofiar zbrodni, pamięci najbliższych pomordowanych przez zbirów hitlerowskich, do utrwalenia pamięci o nich wśród żyjących i dla pamięci potomnych to jest sprawa święta, szlachetna i wielce godna".

Prezentowane opracowanie zawiera obszerne fragmenty trzeciego listu autorstwa śp. Stanisława Suszyńskiego[i] (1925-1996).  List wysłano z Rypina do Izraela na adres przedstawiciela byłej rypińskiej społeczności żydowskiej -  który w latach 80. XX w. prowadził poszukiwania świadectw tragicznych wydarzeń zaistniałych jesienią 1939 r.

Korespondencja S. Suszyńskiego jest cennym źródłem wiedzy przelanej na papier, przez świadka tamtych czasów, zawierającym szczegółowe opisy z mrocznej historii powiatu rypińskiego. Wartość przedmiotowego źródła jest tym większa, iż część opisanych w nim faktów nie ujęto w książce autorstwa A. Witkowskiego "Mordercy z Selbstschutzu", wydanej w 1986 r. Jednocześnie wartym podkreślenia jest fakt, że przez kolejne trzy dekady niewiele więcej przybyło informacji w obszarze wiedzy dotyczącej sprawców tych ohydnych czynów.

Tematyka zawarta w przedmiotowej korespondencji dotyczy szczegółów zbrodni popełnionych na przedstawicielach społeczności żydowskiej, niemniej jednak w tym samym miejscu i czasie, ci sami zbrodniarze z Selbstschutzu torturowali i zamordowali około tysiąca Polaków. Ich ofiarami byli ziemianie, nauczyciele, urzędnicy, lekarze, studenci oraz chłopi i robotnicy cieszący się autorytetem w swoich środowiskach.

Żaden z członków rypińskiego Selbstschutzu nie stanął przed sądem za zbrodnie popełnione jesienią 1939 r.

W przedmiotowym opracowaniu zachowano oryginalną pisownię oraz dodano zdjęcia z archiwum Redakcji.

Redaktor, marzec 2017 r.

 

 

List 3, Rypin, 25 listopada 1987 r.

 

[...] Dziś Drogi Przyjacielu odświeżę pamięć o zbrodniczej niemieckiej organizacji, która w powiecie rypińskim, katowała, torturowała i mordowała w bestialski sposób setki i tysiące ludzi, których winą było to, że urodzili się obywatelami Polski, że byli Polakami bądź Żydami. Organizacja ta nazywała się Samoobroną - Selbstschutz.

12 września 1939 r. utworzono w Gdańsku na polecenie Heydricha, szefa policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy samodzielne Einsatzkommando - EK 16, którego dowódcą został SS-Obersturmbanführer und Regirungsdirektor Rudolf Tröger.

EK 16 liczyło z początku około 100 ludzi, a później 300. Skład jego stanowili funkcjonariusze Gestapo, Kripo i personel pomocniczy i rekrutowali się prawie wszyscy z terenu Wolnego Miast Gdańska. Do jakich celów użyto owe Komando wiemy dobrze. Zostały po nim groby z tysiącami zwłok.

EK 16 zostało podzielone na trzy oddziały tzw.Teilkommanda.

1. w Gdyni dowódcą Teilkommanda był Kriminal-dyrektor Kripo Friedrich Class,

2. w Bydgoszczy - SS-Sturmbannführer und Kriminal-dyrektor Jakob Löllgen,

3. w Toruniu - SS-Hauptsterführer und Kriminal-insektor Hans Joachim Leyer.

Einsatzkommando 16 do 23 września 1939 r. działało w Gdańsku, Gdyni i Wejherowie a od 24 września 1939 r. rozszerzyło swoją zbrodniczą działalność na pozostałe powiaty Pomorza.

Już 26 września 1939 r. posiadało swój oddział w Brodnicy.

Około 26 września 1939 r. miejscowi Volksdeutsche zorganizowali w Rypinie policję pomocniczą tzw."Hilfpolizei", podległą miejscowemu Komisarycznemu Landratowi. Prawdopodobnie Hilfpolizei powstała na bazie istniejącej w Rypinie paramilitarnej organizacji nazistowskiej, której początki istnienia sięgały okresu poprzedzającego wybuch polskiej wojny obronnej 1939 r. Sporo też rodzimych Niemców przyjmowała jeszcze wówczas wyczekującą i asekuracyjną postawę na końcowy wynik wojny.

Foto.1) Dobrzyń nad Drwęcą w 1939 r. - zdjęcie wykonano na obecnym Placu Tysiąclecia, prawdopodobnie 6 listopada w czasie deportacji ludności żydowskiej.
Strzałkami oznaczono członków Selbstschutzu. (źródło:https://frankdobiaarchives.wordpress.com/)

Na Pomorzu na osobiste polecenie Reichsführera SS Heinricha Himmlera utworzył organizację Samoobrony - "Selbstschutz" osobisty jego adiutant SS-Oberführer Ludolf von Avensleben.

SS-Oberführer Ludolf von Avensleben 14 września 1939 r. przybył z Berlina do Bydgoszczy a już następnego dnia 15 września ukazał się w niemieckiej gazecie "Deutsche Rundschau" artykuł "Selbstschutz in ganzen Westpreussen" i niebawem dalsze.

Wprawdzie oficjalne polecenie utworzenia Selbstschutzu w Polsce wydał RFSS H. Himmler dopiero 20 września 1939 r. a wytyczne w sprawie jego utworzenia 7 października 1939 r. Należy w tym miejscu podkreślić iż polecenia H. Himmlera sankcjonowały już istniejący stan.

Utworzony na Pomorzu Selbstschutz dzielił się na sześć inspektoratów, na czele których stali oficerowie SS i SD przybyli z Rzeszy.

Powiat rypiński łącznie z powiatami brodnickim, działdowskim i lubawskim wchodził w skład I. Inspektoratu Brodnica (Inspektion I. Strassburg).

Przed utworzeniem Selbstschutzu Volksdeutsche z Hilfpolizei byli obarczeni przez dowódców grup operacyjnych policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa zadaniami patrolowania terenu i zgłaszania placówkom policji o powrotach do miejsc zamieszkania uciekinierów cywilnych, żołnierzy WP i przedstawicieli władz oraz mieli obowiązek zatrzymywania ich.

Foto.2) Rypin w 1939 r. - widok żołnierzy Wehrmachtu z pododdziału wartowniczego,
pomocników lub co najmniej świadków zbrodni Selbstschutzu. (źródło: www.szpejankowski.eu)

Około 26-27 września 1939 r. przybył do Rypina z Inspektoratu Selbstschutzu w Brodnicy wyższy stopniem oficer SS i SD Hermann Kniefall, odkomendowany z Teilkommando 16, w celu zorganizowania w powiecie rypińskim Selbstschutzu. Otrzymał on nominację na dowódcę powiatowego w Rypinie (Der Kreisführer des Selbstschutzes in Rippin). Niektórzy Rypiniacy a wśród nich i piszący list, przeświadczeni są, że H. Kniefall był nie tylko Kreisführerem ale i inspektorem brodnickim. Jest to tylko hipoteza.

H. Kniefall zastał w Rypinie sytuację niezwykle korzystną wielu bowiem Volksdeutschów ujawniło bądź przynależność do partii hitlerowskiej bądź sympatię do nazizmu a co więcej istniała powołana wśród nich Hilfpolizei.

H. Kniefallowi towarzyszył miejscowy Niemiec, który prawdopodobnie nazywał się Issbrücker, był jego osobistym szoferem i chyba pełnił funkcję adiutanta i pomocnika. Zawsze towarzyszył Knifallowi. Bici i katowani więźniowie zwali katem od tortur.

Issbrücker nosił granatowy o niebieskim odcieniu mundur bez dystynkcji bliżej nieokreślonej formacji a na głowie zamiast czapki używał furażerkę. Sam Kniefall chodził zawsze w oficerskim mundurze polowym identycznym w kolorze jak Waffen SS bez żadnych dystynkcji ani na patkach nie posiadał SS-mańskich dystynkcji ani też na naramiennikach Wehrmachtu. Nosił oficerską czapkę Waffen SS. Na lewym ramieniu munduru powyżej łokcia miał szeroką obramowaną wąskimi białymi paskami zieloną opaskę z gotyckim napisem Selbstschutz a powyżej opaski miał umieszczonego na czarnym podkładzie srebrnego hitlerowskiego orła ze swastyką, a na górnej krawędzi opaski pod orłem znajdowała się przypięta metalowa srebrna trupia główka. Na tymże rękawie powyżej mankietu nosił czarną tarczkę w kształcie rombu obramowaną srebrnymi nićmi z wyszytym w tym samym kolorze łacińskimi literami SD.

H. Kniefall i Issbrücker przez kilka dni mieszkali w hotelu Szczotkowskiego przy ul. Targowej w Rypinie a z początku października 1939 r. zajęli mieszkanie zamożnemu kupcowi Gerszanowi w Rypinie ul. Warszawska 17, wyrzucając go z rodziną na bruk. O losie kupca i jego rodzinie napiszę w kolejnych listach.

W końcu września (po 27 IX 1939) za zgodą rypińskiego landrata, trudno ustalić którego, bo w 1939 r. było ich aż trzech, kolejno przysyłanych z różnych centrów dyspozycyjnych, czy von Hofena, czy dr Hickela czy Bormanna, otrzymał H. Kniefall na cele Selbstschutzu pomieszczenia w Rypinie w budynku przy ulicy Warszawskiej 20 po Komisariacie Policji Państwowej i Komunalnej Kasie Oszczędności, oraz cztery obszerne piwnice i komórkę.

W związku z masowymi mordami, katowaniem i torturowaniem przez Niemców obywateli polskich Polaków i Żydów społeczeństwo rypińskie budynek ten nazywa Domem Kaźni.

Pamięć trwa. Pamięć o pomordowanych przez Niemców naszych braci, ojcach, krewnych i znajomych, których pozbawiono życia tylko dlatego że urodzili się Polakami bądź Żydami.

Wywieszając z balkonu Domu Kaźni dużą czarną chorągiew ze znakami białymi Selbstschutz rozpoczął "urzędowanie".

Foto.3) Rypin w 1939 r. - widok siedziby Selbstschutzu przy ul. Warszawskiej 20.
Oznaczono wartownika Selbstschutzu pełniącego służbę przed głównym wejściem. (źródło: www.szpejankowski.eu)

O działalności zbrodniczej Niemców i o Domu Kaźni w kolejnej korespondencji.

Drogi Przyjacielu. Współpracę i współudział w zbrodniczej działalności Selbstschutzu podjęło wielu miejscowych Niemców, z którymi wiele dziesiątek lat żyliśmy razem. Niemców którzy jedli polski chleb, którzy lepiej egzystowali od Polaków i Żydów. Żaden z niemieckich zbrodniarzy nie został pociągnięty do odpowiedzialności. Jeden tylko Ukrainiec Aleksjejew zakończył życie w polskim areszcie. Żaden ze zbrodniarzy nie został ukarany ani nie stanął przed sądem za popełnione bestialstwa i zbrodnie. Żyli dobrze i być może dożywają w dobrobycie w RFN jako nobliwi i szanowani ojcowie i dziadkowie żyją dostatnie.

 

Foto.4) Rypin w 2015 r. - widok fasady "Domu Kaźni" obecnej siedziby Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej (źródło: By 1bumer - Praca własna,
CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=41746217)

Podaję na koniec jakże niepełny wykaz tych zbrodniarzy których pamiętamy. Niechaj Twoi bliscy, przyjaciele i ich rodziny też nie zapominają. Musimy pamiętać. Ostrzegać.

Niepełny wykaz członków Selbstschutzu w Rypinie

 

1. Kniefall Hermann - dowódca powiatowy Selbstschutzu w Rypinie. Wyższy oficer SS i SD,

2. Issbrücker (brak imienia) - szofer i adiutant Knifalla, czarny kat do zadawania tortur. Niemiec z Rzeszy,

3. Nicolai August, nauczyciel z Somosiorów, kierownik domu modlitwy - "kantor", zastępca dowódcy powiatowego. Przed rozwiązaniem Selbstschutzu w bliżej nieokreślonym czasie miał złożyć rezygnację,

4. Ziesmer Albert, cieśla z Rudy Żalskiej. Po rezygnacji Nicolaia prawdopodobnie zastęca Knifalla. Później żandarm w Sadłowie.

5. Schliesske Heihrich, murarz z Rypina, dowódca Selbstchutzu w mieście Rypinie. Podczas okupacji właściciel restauracji, którą urządził w Domu Kaźni.

6. Aleksjejew Wasyl, woźny w magistracie Rypin Ukrainiec. Grabarz w Selbstschutzu. Po wojnie aresztowany. Nie doczekał procesu, zmarł w areszcie śledczym w Rypinie,

7. Bendlin Otto, masarz z Rypina,

8. Benke (imię nieustalone) cieśla z Rypina. Po rozwiązaniu Selbstschutzu został żandarmem.

9. Brandt (imię nieustalone), rolnik ze Zbójenka, zajął duże gospodarstwo rolne Frankowskiego we Frankowie koło Adamek,

10. Bernat (imię nieustalone), rolnik z Rojek, gm.Rogowo. Po rozwiązaniu Selbstschutzu został żandarmem w Rogowie,

11. Czarnecki Albert, brak danych,

12. Deutschländer (imię nieustalone), rzeźnik z Cetek koło Rypina,

13. Dickau Wilhelm, rolnik z Huty Chojno, gm.Chrostkowo,

14. Feldt (imię nieustalone), rolnik z Rogowa. Po rozwiązaniu Selbstschutzu został żandarmem w Rogowie,

15. Fenske Adolf, Gutsverwalter - zarządca majątku Nowy Kobrzyniec, gm. Rogowo,

16. Freilich (imię nieustalone) rolnik z Sosnowa, Gutsverwalter - zarządca majątku Sosnowo, gm. Rogowo,

17. Gietz Otto, młynarz z Zaręby, gm. Sokołowo. Gutsverwalter - zarządca majątku Sokołowo,

18. Gietz (imię nieustalone), rolnik z Borzymina koło Rypina,

19. Freimundt (imię nie ustalone), zajął duże gospodarstwo rolne po Zygmuncie Wesołowskim w Rypinie,

20. Gogolin Edmund, ślusarz z Zasad,

21. Gogolin Edwin, (brak danych),

22. Gomse Gustaw, z Rypina, bez zawodu,

23. Gramse Friedrich, szewc z Rypina,

24. Gramse Heinrich, syn Friedricha, bez zawodu, z Rypina,

25. Hejke vel. Hojke (imię nieustalone),

26. Heisei Hugon, rolnik z Przeszkody koło Nadroża, żandarm w Świedziebni, zajął gospodarstwo rolno-sadownicze Papiernika w Rypinie,

27. Leide (imię nieustalone) rolnik z Bielawek. Pełnił funkcję klucznika w Selbstschutzu w Rypinie,

28. Jaronski (imię nieustalone),

29. Jahnke Aleksander, rolnik z Kobrzyńca, po rozwiązaniu Selbstschutzu, Gutsverwalter majątku na terenie gm. Rogowo,

30. Kowalski Emil, rolnik z okolic Skrwilna,

31. Kowalski Julius, rolnik z okolic Skrwilna,

32. Mann Julius, rolnik z Głowińska,

33. Meyer Arthur, rolnik z Rojek,

34. Meller Johann, rolnik z Huty Nadrowskiej. Później żandarm w Rogowie,

35. Nickel Albert, rolnik z Zambrzycy. Później żandarm w Rogowie,

36. Ohm Otto, rolnik z Bielawek, klucznik w areszcie Selbstschutzu,

37. Pokrant (imię nieustalone), rolnik,

38. Rotzal Heinrich, rolnik z Głowińska,

39. Rotenberg Edward, bez zawodu, z Rypina. Później Gutsverwalter - zarządca majątku,

40. Rotenberg Johann, bez zawodu z Rypina. Dzierżawca sadów,

41. Rotenberg Richard, stolarz z Rypina, potem w Schutzpolizei w Rypinie,

42. Schilmann Heinrich, rolnik z Balina,

43. Szymański (Schimanski) Władysław, robotnik z Rypina. Zmienił nazwisko na Schimann, zajął sklep z łokciowizną po Polaku w Rypinie,

44. Schramowski Heinrich (Szramowski), rolnik z Głowińska. Zmienił nazwisko na Schramke. Później Gutsverwalter w majątku Linne,

45. Steinkampf Otto,

46. Steinkampf (imię nieustalone),

47. Steinkampf (imię nieustalone),

poz. 45-47) bracia, rolnicy z Huty Chojno, gm. Chrostkowo. Zajęli gospodarstwo rolne po Polakach we Wilczewku, gm. Sokołowo,

48. Stiem Artur,

49. Stiem Emil,

poz.48-49) handlarze trzody chlewnej w Dobrzyniu n/Drw.,

50. Stiermann (imię nieustalone),

51. Teschner (imię nieustalone), stolarz? z Dobrzynia n/Drw. Potem kierownik placówki Arbeitsamtu w Golubiu,

52. Treichel Adolf, rolnik z Białobłot,

53. Trost (imię nieustalone),

54. Woike (imię nieustalone), rolnik z Kłośna,

55. Wunsch Karl, rolnik z okolic Skrwilna. Później żandarm w Skrwilnie,

[...] Z należytym szacunkiem pozostaje Stanisław Suszyński".

 źródło: Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu w Jerozolimie - Yad Vashem.