••niedziela•, 04 •lipca• 2021 10:17• |
Janusz Tymieniecki,
ostatni właściciel majątku Brzeźno
Janusz Tymieniecki urodzi? si? 24 kwietnia 1885 roku w Kielcach jako jedno z trojga dzieci Jana Seweryna Tymienieckiego herbu Zaremba oraz Zofii Cheli?skiej. Janusz mia? dwoje rodze?stwa: siostr? Mari? z m??a Szymanowsk? (1883-1935) oraz brata Kazimierza Dionizego (1887-1968)[1]. Jan Seweryn Tymieniecki by? cenionym kieleckim adwokatem[2]. Piastowa? te? funkcj? Prezesa w Kieleckim Towarzystwie Rolniczym oraz by? hojnym ofiarodawc? druk�w dla Muzeum Narodowego w Kielcach[3]
Fot.1 Janusz Tymieniecki (w ?rodku) z rodze?stwem Mari? i Kazimierzem, fot. ze zb. J. Peliwo
?on? Janusza Tymienieckiego by?a Janina Maria Starzy?ska urodzona w 1895 roku w Borszynie, c�rka W?odzimierza Franciszka Adolfa Starzy?skiego oraz Anieli J�zefy Marii G�reckiej herbu Do??ga[4]. W niekt�rych ?r�d?ach dost?pne s? artyku?y donosz?ce, ?e Janina Tymieniecka ze Starzy?skich by?a siostr? przedwojennego prezydenta Warszawy Stefana Starzy?skiego, co nie jest prawd?, bowiem rodzicami �wczesnego prezydenta byli Alfons Karol i Jadwiga z Lipskich[5]. Nie wykluczone jednak, ?e Janina Tymieniecka mog?a by? spokrewniona z prezydentem Stefanem Starzy?skim, kt�ry by? kuzynem Jerzego Stanis?awa Starzy?skiego, w?a?ciciela maj?tku Maliszewo, s?siaduj?cego z maj?tkiem Brze?no[6]. W 1916 roku Janinie i Januszowi Tymienieckim urodzi? si? syn Wojciech.
Fot.2 Janina Tymieniecka ze Starzy?skich z synem Wojciechem, fot. ze zb. J. Peliwo
Maj?tek Brze?no ko?o Lipna wraz z Papierni? Konstantynowo w dniu 25 czerwca 1917 roku Janusz Tymieniecki naby? od Antoniego Medarda Skibi?skiego i Zofii Marii ze Skibi?skich ?widowej za kwot? 323 177 marek[7]. Ma??e?stwo Tymienieckich w Brze?nie nie uk?ada?o si? jednak pomy?lnie i �szybko si? rozpad?o�[8]. Ju? w pierwszym roku po osiedleniu si? w Brze?nie Tymieniecki w??czy? si? w prace nad organizacj? k�?ek rolniczych na ziemi dobrzy?skiej. Na jednodniowych wyk?adach w zak?adanych k�?kach bywa? prelegentem obok takich ziemian jak Zygmunt Godlewski z K?okocka, Stanis?aw Landie z Lubina, Kazimierz R�?ycki z Jastrz?bia, Artur Rutkowski ze Szpetala G�rnego, W?adys?aw Smole?ski z Kisielewa, Roman Gunter z Bliznego czy instruktor Aleksander Ta?ski z Lipna[9].
W 1920 roku Janusz Tymieniecki w??czy? si? jako ochotnik do walki w obronie kraju, w wyniku czego zosta? przydzielony do zapasowego 2 pu?ku szwole?er�w[10]. By? te? cz?onkiem Lipnowskiego Oddzia?u Zwi?zku Ziemian[11]. Tymieniecki udziela? niejednokrotnie w okresach wakacyjnych harcerzom z Lipna swej polany nad rzek? Mie? do organizacji oboz�w i sp?yw�w kajakowych[12]. Bywaj?c w Lipnie, tak jak inni ziemianie, odwiedza? cukierni? - kawiarni? Janusza Wencla, kt�ra by?a ulubionym miejscem spotka? okolicznego ziemia?stwa[13].
W 1931 roku maj?tek Tymienieckiego Brze?no obejmowa? 207 ha[14]. Za jego czas�w prosperowa? dobrze, opr�cz ziem uprawnych w maj?tku dzia?a? m?yn wodny[15], cegielnia oraz stadnina koni, kt�re Tymieniecki sprzedawa? dla wojska. Dw�r dzi?ki dba?o?ci Tymienieckiego na pocz. XX w. posiada? o?wietlenie, ?azienk?, szambo, doprowadzon? wod?. Kuchnia dworska korzysta?a ju? z wody p?yn?cej z kranu[16]. Nic wi?c dziwnego, ?e brat Janusza Tymienieckiego znany historyk-mediewista wraz z rodzin? sp?dza? wiele czasu we dworze w Brze?nie. Jak opisa? w jednej ze swoich ksi??ek maj?tek jego brata �prowadzony by? zupe?nie nowocze?nie. Ale w wygl?dzie dworu, otoczonego wie?cem lip tkwi?o jeszcze co? ze starej tradycji dawnych siedzib szlacheckich. W obszernej sali jadalnej portrety naszych przodk�w��. Brat Janusza Tymienieckiego w swoich ksi??kowych wspomnieniach opisuje, ?e dw�r w Brze?nie wyposa?ony by? w telefon, oraz ?e posiada? samoch�d[17].
Janusz Tymieniecki dba? nie tylko o sw�j dw�r, ale te? o miejscowy, zabytkowy ko?ci�?ek. Ufundowa? do niego blach? na pokrycie dachowe. W 1939 roku ofiarowa? mieszka?com Brze?na plac pod budow? szko?y oraz ceg??. Wybuch wojny jednak przeszkodzi? realizacji tego celu. Dzi? w tym miejscu jest remiza OSP.
Fot.3 Nadruk z papieru listowego z maj?tku Brze?no z 1931 r. (archiwum cyfrowe autorki)
Syn Janusza Tymienieckiego, Wojciech, przyja?ni? si? z Marianem Romanem G�reckim, synem w?a?cicieli maj?tku Obrowo pod Toruniem. Podczas przerw w nauce szkolnej widywano ich cz?sto we wsi podczas przeja?d?ek na koniach ze stadniny Tymienieckiego[18].
Fot.4 Janusz Tymieniecki przed stajni? w Brze?nie fot. ze zb. M. Braun
Janusz Tymieniecki w pami?ci mieszka?c�w najbardziej zapisa? si? jako za?o?yciel OSP w Brze?nie i jej pierwszy prezes[19]. Dla jednostki Tymieniecki ufundowa? r?czn? sikawk?[20].
Po wybuchu II wojny ?wiatowej, w dniu 24 pa?dziernika 1939 roku, Janusz Tymieniecki wraz z synem Wojciechem zosta? aresztowany na fikcyjnym zebraniu ziemian w Lipnie[21]. Zebranie to zosta?o zwo?ane przez zarz?dc? gospodarczego powiatu lipnowskiego (Kreisbauer-fuhrer), kt�ry wezwa? wszystkich posiadaczy ziem obejmuj?cych powy?ej 50 ha na rzekom? konferencj? w sprawach gospodarczych. Wszystkich przyby?ych na spotkanie aresztowano i wywieziono, a rodzinom powiedziano, ?e m??czy?ni udali si? na sze?ciotygodniowy kurs gospodarczy do Wschodnich Prus. Aresztowanych ziemian porozwo?ono do r�?nych oboz�w[22].
Razem z Januszem Tymienieckim do obozu w Gusen (filii Obozu Muathausen) trafili: Henryk Bulczy?ski kierownik Szko?y w Maliszewie oraz Franciszek Lewandowski szewc z Lipna. Jak zezna? Henryk Bulczy?ski Tymieniecki jednego marcowego dnia zachorowa? i nie pojawi? si? w pracy, poniewa? �ju? wcze?niej by? chory, pobity, nie m�g? chodzi?�. Kiedy Bulczy?ski powr�ci? z pracy okaza?o si?, ?e Tymieniecki nie ?yje. Kilka dni p�?niej do Brze?na do Scholastyki Rzemkowej (zarz?dczyni dworu) przys?ano urn? z jego prochami z dat? ?mierci 17 marca 1941 roku[23].
Prochy Janusza Tymienieckiego zosta?y z?o?one na cmentarzu w Brze?nie, gdzie po wojnie ufundowano mu nagrobek, o kt�ry obecnie dbaj? druhowie OSP w Brze?nie.
Fot. 5 Nagrobek Janusza Tymienieckiego na cmentarzu w Brze?nie, fot. D. Kostecka
Losy Wojciecha, syna Janusza Tymienieckiego po aresztowaniu w dniu 24 pa?dziernika 1939 r. w Lipnie nie s? znane, jak opisa?a 70 lat p�?niej w rodzinnej sadze jedna z krewnych Tymienieckich �prawdopodobnie zosta? zastrzelony w czasie ucieczki�[24].
Fot. 6 Wojciech Tymieniecki fot. ze zb. J. Peliwo
?ona Janusza Tymienieckiego, Janina Maria ze Starzy?skich, ju? przed wojn? nie zamieszkiwa?a w Brze?nie. W 1951 roku podj??a prac? nauczycielki w liceum w Zambrowie, gdzie naucza?a biologii. W 1956 roku przesz?a na emerytur?. A? do ?mierci, kt�ra nast?pi?a w dniu 23 lipca 1962 roku zamieszkiwa?a w Zambrowie[25]. W 2008 roku nauczyciele i dawni uczniowie ufundowali Janinie Tymienieckiej nowy pomnik, na jego p?ycie wyryta jest niew?a?ciwa data zgonu (rok 1966, zamiast 1962), ale jest to nowy pomnik, odwiedzany zar�wno przez nauczycieli, z kt�rymi pracowa?a, jak i uczni�w, w kt�rych pami?ci ?yje[26].
Janusz Tymieniecki, ostatni w?a?ciciel Brze?na w pami?ci mieszka?c�w tej miejscowo?ci r�wnie? ?yje, g?�wnie jako za?o?yciel miejscowej OSP oraz fundator pierwszego stra?ackiego sprz?tu w postaci sikawki. Dlatego te? w 80. rocznic? powstania OSP w Brze?nie druhowie ufundowali tablic? pami?tkow?, po?wi?con? pierwszemu prezesowi, a zarazem za?o?ycielowi jednostki Januszowi Tymienieckiemu.
Fot.7 Tablica na remizie OSP w Brze?nie fot. D. Kostecka
W 2000 roku Zbigniew Rykaczewski, syn Leona, jednego z 32 ziemian powiatu lipnowskiego aresztowanych w dniu 24 pa?dziernika 1939 roku ufundowa? tablic? z wykazem nazwisk wszystkich aresztowanych. Tablic? wmurowano w mur ko?cio?a pw. Wniebowzi?cia NMP w Lipnie[27].
Fot.8 Tablica pami?tkowa, fot. D. Kostecka
Dorota Kostecka
[1] I. Szanser, ?ladami dziewi?ciu c�rek Cheli?skich z Kotlic i ich potomk�w w ?wietokrzyskiem i� rozproszonych po ?wiecie, Zagna?sk-Warszawa 2009, s. 38- 40.
[2] M. Czapska, B. Szabat, Piotr Arkadiusz P?oski (1845-1922), adwokat, s?dzia, dziennikarz i literat kielecki, �Palestra ?wi?tokrzyska� 21-22/2012, s. 24.
[3] E.
Pop?o?ska, Zbiory biblioteki Muzeum
Narodowego w Kielcach w latach 1908-1950-jej rodow�d oraz darczy?cy,
�Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach�, 22/2006, s. 56.
[6] D. Kostecka, Maliszewo dawniej i dzi?, Warszawa 2010, s. 24.
[7] Ksi?gi i Akta hipoteczne S?d�w w Lipnie, sygn. 78 w zasobie AP we W?oc?awku.
[8] I. Szanser, ?ladami dziewi?ciu�, dz. cyt., s. 39.
[9] F. Wybult, Okr?gowe Towarzystwo Rolnicze Ziemi Dobrzy?skiej w latach 1907 � 1930, P?ock 1931, s. 33.
[10]
Tymczasowa karta urlopowa w zasobach IPN Bydgoszcz, Akta S?du Grodzkiego w
Lipnie, teczka:
Akta w sprawie o
stwierdzenie zgonu, dot.: Janusz Tymieniecki, imi? ojca Jan , ur. 24-04-1885 r.,
sygn. IPN By 115/357.
[11]
P. Ga?kowski, Ziemianie i ich w?asno?? w
Ziemi Dobrzy?skiej w latach 1918- 1947, Rypin 1999, s. 403,
Sprawozdanie z dzia?alno?ci Zwi?zku Ziemian
w latach 1921- 1922, �Wiadomo?ci Ziemia?skie� 20/2004, s. 79.
[12]
Przedwakacyjny raport dru?ynowy z dnia 5 maja 1928 roku sporz?dzony przez dru?ynowego M. Borzymi?skiego. Zesp�?:
Zwi?zek Harcerstwa Polskiego.
Chor?giew Mazowiecka. Korespondencja Raporty-Sprawozdania Rok 1928/I P�?rocze, w zasobach
AP P?ock, sygn. 5.
[13] P. Ga?kowski, Ziemianie i ich w?asno?? w Ziemi Dobrzy?skiej w latach 1918-1947, Rypin 1999, s. 243.
[14] Pa?stwowy Bank Rolny Wydzia? Kredytu Kr�tkoterminowego, w zasobach AP Bydgoszcz, sygn. 5196.
[15]
H. Szczechowicz, Administracja i samorz?d
Kujaw oraz w ziemi dobrzy?skiej w 1918 r., [w:] Z. Kruszewski, Z. Zasada,
Tak rodzi?a si? niepodleg?o??: w 100-lecie
powstania wolnej Polski, P?ock, W?oc?awek 2018, s. 393.
[16] Relacja mieszka?c�w Brze?na Sabiny Ka?nin oraz Jerzego O?mia?owskiego z dnia 15.11.2019 r.
[17] K. Tymieniecki, Wspomnienia z jesieni 1939, Wroc?aw-Warszawa-Krak�w-Gda?sk, 1972, s. 135-138.
[18] Relacja mieszka?c�w Brze?na Sabiny Ka?nin oraz Jerzego O?mia?owskiego z dnia 15.11.2019 r.
[19] Informacja d pana S. Jagielskiego z dnia 16.11.2019 r.
[20] R. Specjalski, Brze?no. Szkice monograficzne, W?oc?awek 1997, s. 24.
[21] M. Krajewski, Nowy s?ownik biograficzny ziemi dobrzy?skiej. Tom II, M-?, Rypin 2014, s. 440.
[22] M. Wardzy?ska, By? rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpiecze?stwa w Polsce, Warszawa 2009, s. 176.
[23] Akta S?du Grodzkiego w
Lipnie, teczka: Akta w sprawie o
stwierdzenie zgonu, dot.: Janusz Tymieniecki, imi? ojca Jan, ur. 24-04-1885 r.,
w zasobie IPN Bydgoszcz, sygn. IPN By 115/357.
[24] I. Szanser, ?ladami dziewi?ciu �, dz. cyt., s. 45.
[25] M. Tocka, Profesor Tymieniecka, �Wiadomo?ci ?om?y?skie�14-15/2008, s. 3-5.
[26] Siostra Prezydenta Warszawy Stefana Starzy?skiego le?y na cmentarzu w Zambrowie, �Monitor Zambrowski� 5/2008, s. 10-11.
[27] Z. G�?d?, Pami?tkowa tablica, �Gazeta Lipnowska� 41/2000, s. 10.
@font-face {font-family:SimSun; panose-1:2 1 6 0 3 1 1 1 1 1; mso-font-alt:??; mso-font-charset:134; mso-generic-font-family:auto; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:3 680460288 22 0 262145 0;}@font-face {font-family:"Cambria Math"; panose-1:2 4 5 3 5 4 6 3 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:roman; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:-536870145 1107305727 0 0 415 0;}@font-face {font-family:"\@SimSun"; panose-1:2 1 6 0 3 1 1 1 1 1; mso-font-charset:134; mso-generic-font-family:auto; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:3 680460288 22 0 262145 0;}p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-unhide:no; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; margin:0cm; mso-pagination:none; mso-hyphenate:none; text-autospace:ideograph-other; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman",serif; mso-fareast-font-family:SimSun; mso-bidi-font-family:Arial; mso-font-kerning:1.5pt; mso-fareast-language:ZH-CN; mso-bidi-language:HI;}span.MsoFootnoteReference {mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; vertical-align:super;}p.Standard, li.Standard, div.Standard {mso-style-name:Standard; mso-style-unhide:no; mso-style-parent:""; margin:0cm; mso-pagination:widow-orphan; mso-hyphenate:none; text-autospace:ideograph-other; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman",serif; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-font-kerning:1.5pt; mso-fareast-language:ZH-CN;}p.Footnote, li.Footnote, div.Footnote {mso-style-name:Footnote; mso-style-unhide:no; mso-style-parent:Standard; margin:0cm; mso-pagination:widow-orphan; mso-hyphenate:none; text-autospace:ideograph-other; font-size:10.0pt; font-family:"Times New Roman",serif; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-font-kerning:1.5pt; mso-fareast-language:ZH-CN;}span.FootnoteSymbol {mso-style-name:"Footnote Symbol"; mso-style-unhide:no; position:relative; top:0pt; mso-text-raise:0pt; vertical-align:super;}span.Internetlink {mso-style-name:"Internet link"; mso-style-unhide:no; color:blue; text-decoration:underline; text-underline:single;}.MsoChpDefault {mso-style-type:export-only; mso-default-props:yes; mso-fareast-font-family:SimSun; mso-bidi-font-family:Arial; mso-font-kerning:1.5pt; mso-fareast-language:ZH-CN; mso-bidi-language:HI;}.MsoPapDefault {mso-style-type:export-only; mso-pagination:none; mso-hyphenate:none; text-autospace:ideograph-other;}div.WordSection1 {page:WordSection1;}