TRZY DNI OFICERA

Wrzesie? 1939

 

Prezentowane opracowanie z autorskim tytu?em "Trzy dni oficera. Wrzesie? 1939 r.", to zaledwie fragment "Wyci?gu z dziennika bojowego dow�dcy 4. Dywizji Piechoty p?k. dypl. Tadeusza Lubicz-Niezabitowskiego". Jest to cenny materia? archiwalny r�wnie? dla mi?o?nik�w dziej�w miejscowo?ci ziemi dobrzy?skiej, gdy? opisuje w najdrobniejszych szczeg�?ach, krok po kroku, szerzej nieznane dzia?ania pododdzia?�w Wojska Polskiego we wrze?niu 1939 r. na terenie powiat�w rypi?skiego i lipnowskiego.

Proponowana przez pisz?cego te s?owa umowna podr�? w wojenn? rzeczywisto??, bez koloryzowania lub retuszu niewygodnych sytuacji,  odbywa si? w czasie wojny obronnej 1939 r. Ta historyczna w?dr�wka ze wszystkimi wojskowymi niuansami rozpoczyna si? w godzinach wieczornych 4 wrze?nia, pod Brodnic?,  za? jej umowny fina? ma miejsce 7 wrze?nia w rejonie Brze?cia Kujawskiego. Przez te trzy doby towarzyszymy jednostkom wojskowym Grupy Operacyjnej "Wsch�d"  (GO Wsch�d) podleg?ej Armii "Pomorze", w czasie nakazanego marszu odwrotowego na po?udnie w rejon W?oc?awka.

Jednostki wojskowe GO "Wsch�d" mia?y zadanie obrony prawego brzegu Wis?y przed natarciem wojsk niemieckich z terenu Prus Wschodnich. Jej si?y zosta?y rozlokowane na obszarze ci?gn?cym si? od Grudzi?dza do Brodnicy, prawie zgodnie wzd?u? linii kolejowej Grudzi?dz - Jab?onowo Pomorskie - Brodnica. Po zaci?tych i krwawych walkach w rejonie Me?na, Annowa i Gruty, w trzecim dniu wojny GO "Wsch�d" oraz pozosta?e jednostki Armii "Pomorze" otrzyma?y rozkaz odwrotu na po?udnie w kierunku Dobrzynia nad Wis?? i W?oc?awka.

W poszukiwaniu obiektywnej oceny przyczyn cz?stego wyra?ania wyostrzonych ocen oraz krytycznych opinii przez autora Dziennika, wskazanym jest przytoczenie informacji z jego wojskowej biografii.

Pu?kownik Niezabitowski, zaledwie kilkana?cie dni przed agresj? Niemiec na Polsk?, zosta? wyznaczony na stanowisko dow�dcy 4. DP w sk?adzie Armii "Pomorze". Do grodu Kopernika (siedziby sztabu dywizji) przyby? dwa miesi?ce wcze?niej z Warszawy, gdzie zajmowa? stanowisko s?u?bowe szefa sztabu Inspektoratu Obrony Powietrznej Pa?stwa. 20 czerwca 1939 r. w Toruniu obj?? obowi?zki II dow�dcy piechoty dywizyjnej, za? w po?owie sierpnia zosta? awansowany na dow�dc? tego samego zwi?zku taktycznego.

Negatywnie ocenia? dowodzenie dywizj? przez poprzedniego dow�dc? - gen. bryg. Miko?aja Bo?tucia. Jak sam stwierdzi? - dziwne panuj? tu zwyczaje. Modnym by?o tu za?atwianie spraw "po napoleo?sku" - od r?ki, z samochodu - na odjezdnym. O tym, komu, kiedy i jakie wydawa? rozkazy dow�dca dywizji, w czasie swych ustawicznych rozjazd�w - w sztabie dywizji normalnie nie wiedziano.

3 wrze?nia 1939 r. w rejonie Me?na, p?k. Niezabitowski wobec gro?by okr??enia jego pododdzia?�w wyda? ?o?nierzom rozkaz zatrzymania natarcia i przej?cia do obrony, co przyp?aci? utrat? stanowiska dow�dcy dywizji. W godzinach wieczornych tego samego dnia, zdj?to go ze stanowiska dow�dcy dywizji i powierzono nowe obowi?zki na znacznie ni?szym szczeblu dowodzenia - dow�dcy odcinka obronnego "Brodnica". Pe?en upokorzenia, z pal?cym do g??bi wstydem oraz nie?wiadomo?ci? przyczyn zaistnia?ej zmiany personalnej, autor Dziennika spotyka w W?brze?nie swojego nast?pc? p?k. Mieczys?awa Rawicz-Mys?owskiego i tak oto relacjonuje spotkanie - Witamy si? i d?ugo patrzymy sobie w oczy. On do mnie m�wi: "Najpierw skrzywdzono mnie - teraz widz? przychodzi kolej na Ciebie. To ju? jest metoda". U?cisn?wszy sobie d?onie rozstali?my si? udaj?c si? do naszych nowych obowi?zk�w".

Z takim w?a?nie baga?em do?wiadcze? z pierwszych trzech dni wojny, autor Dziennika przyby? do Brodnicy, sk?d rozpoczynamy w jego towarzystwie nasz? umown? podr�? po ziemi dobrzy?skiej we wrze?niu 1939 r.

Redaktor, wrzesie? 2017 r.

 

MARSZ ODWROTOWY SPOD BRODNICY

[...] 4 IX 39 Dobrze ju? po p�?nocy przyby?em do Tivoli [lokal w podmiejskiej cz??? Brodnicy] miejsca postoju dow�dztwa grupy "Brodnica". By? to do?? du?y, bia?y, samotnie stoj?cy budynek przy rozwidleniu dr�g Brodnica, Toru? - Jab?onowo [...]

[...] Po powrocie do Tivoli zostaj? rozkaz D-cy Grupy Oper.[acyjnej] odmarszu mej grupy po osi Brodnica - m. Rypin, - gdzie mam stan?? na postoju ubezpieczonym. O zmierzchu [noc 4/5.09.1939 r.] rusza kolumna w porz?dku marszowym. Tabory ci??kie, komp.[ania] wartownicza "Brodnica", Baon ON "Brodnica", d-two grupy, bateria art.[ylerii] a wreszcie I/67pp [pierwszy batalion 67 pu?ku piechoty] ubezpieczaj?cy ca?o??. Komp.[ania] "G�rzno" oraz obsada pododcinka "Gr??awa" (oddzia? rozp.[oznawczy] 67 pp) ruszaj? oddzielnie po osiach w?asnych - stanowi?c jednocze?nie ubezpieczenie kolumny od wschodu. Kolumna porusza si? ?limacznie. Mam z punktu przedsmak tak dobrze p�?niej naszego obrazu. Brak jakiejkolwiek dyscypliny marszu. Szosa zawalona wozami cywilnymi. Podw�jne rz?dy woz�w, - zatory i zablokowania wymagaj?ce inicjatywy przy rozpl?tywaniu. Inicjatywy tej brak u do?u. Wymin?? kolumn? nie spos�b. Trzeba si? przez ni? przer?bywa?. Oddzia?y wojska nachodz? na zatory z woz�w.

Foto. 3/ Tadeusz Lubicz-Niezabitowski (1896-1952), pu?kownik WP,
?r�d?o: http://caw.wp.mil.pl/plik/image/wydawnictwa/opl_foto.pdf [dost?p 18.09.2017]

Przy dziwnej wok�? bez... i zoboj?tnieniu udaje mi si? w ko?cu rozpl?ta? kilka w?z?�w i przebi? na czo?o kolumny. Zatory z jednej strony oraz puste przestrzenie drogi z racji drzemek wo?nic�w na wozach czo?owych spotykam jeszcze wielokrotnie tej nocy. A przecie? maszeruje wojsko, kt�re do tej pory nie powinno by? zm?czone i ?pi?ce. Brak dyscypliny marszowej i brak kontroli odpowiedzialnych czynnik�w b?d? towarzyszy?y wszystkim naszym przemarszom w czasie tej wojny. Wlok?c si? tak beznadziejnie dojdzie kolumna w ko?cu ju? za dnia do m. Rypin zu?ywaj?c na marsz ten znacznie wi?cej czasu i si? ni?by nale?a?o. Jako kwaterunkowego dla przygotowania rozmieszczenia oddzia?�w i kwater dla sztabu wys?a?em z momentem rozpocz?cia marszu kpt. Jezierskiego. W czasie marszu kolumny - jad?ca w wielu miejscach kolumny ludno?? cywilna (kt�r? nie spos�b usun?? z drogi) zabiera na swe wozy maruder�w i spryciarzy. Staje sie to potem istn? plag? marsz�w. ?o?nierz zasmakowawszy raz w wygodzie przemarszu, b?dzie nast?pnie stale szuka? tego rodzaju u?atwie? i okazji. W ciemno?ci przy braku kontroli i b. ?yczliwym ustosunkowaniu si? do ?o?nierza ludno?ci uciekaj?cej - b?dzie si? mu to zawsze udawa?o. W ten to spos�b w ci?gu pierwszego przemarszu, komp. wartownicza "Brodnica" najbli?sza tabor�w a z?o?ona z pospolitat�w [ludzi pospolitych] maj?cych wielu znajomych w?r�d ludno?ci cywilnej skorzysta prawie w ca?o?ci z nadarzaj?cych si? okazji i rozlezie si? w terenie z momentem, kiedy rankiem wozy cywilne zaczn? nagle zje?d?a? z drogi szukaj?c dla siebie schronienia przed lotnictwem.

Foto. 4/ Polskie miasto we wrze?niu 1939 r., widok z kokpitu niemieckiego samolotu my?liwskiego,
?r�d?o: Heinrich Hoffmann, Hitler in Polen, wyd.1939

 

RYPIN, BORZYMIN

Wyprzedzaj?c kolumn? jad? do m. Rypin ?wiec?cego w kilku miejscach zgliszczami po bombardowaniu w dzie? 4 wrze?nia. By? on ca?kowicie wolny od jedn.[ostek] wojskowych. Po d?u?szym poszukiwaniu odnajduj? kpt. Jeziorskiego ?pi?cego beztrosko w przydro?nej cha?upie w ustalonym dla sztabu rejonie. W wilgotny, siny ranek schodzi dalej czas na poszukiwaniu so?tysa i dotarciu do wskazanych przez niego kwater. Jak si? bowiem okaza?o z racji ciemno?ci nie uda?o si? kpt. Jeziorskiemu zrobi? tego wcze?niej. Lokujemy si? w ko?cu w dworze w Borzyminie pod Rypinem. Tak pracowicie, chocia? nie bardzo produktywnie sp?dzi?em tam i t? noc.

Foto. 5/ Marsz polskiej piechoty, 1939 r., ?r�d?o: https://commons.wikimedia.org [dost?p 20.09.2017]

5 IX - O ?wicie jad? na p?n. skraj m. Rypina dla przyj?cia i rozmieszczenia kolumny. Rozlokowuj? jednostki w pobliskich laskach i zadrzewionych gospodarstwach. I/67 pp z 9 bat. [pierwszy batalion 67 pu?ku piechoty z dziewi?t? bateri?] przejmuje zabezpieczenie postoju, staj?c okrakiem na trakcie z Brodnicy. Na pobliskim cmentarzu ustalam miejsce zbi�rki wszelkiego rodzaju "rozbitk�w", kt�rych polecam grupami odsy?a? do ich pododdzia?�w. Komp. wartownicza "Brodnica" przedstawia po?a?owania godny widok. W ci?gu dnia jednak sporo jej ?o?nierzy zbiera si? jednak z powrotem. Wielu jednak b?dzie w dalszym ci?gu za?ywa?o go?ciny na wozach ch?opskich poukrywanych woko?o w terenie. Powracam do Borzymina. Wkr�tce jednak nie maj?c pewno?ci czy rozkaz o odwrocie dotar? do komp.[ani] "G�rzno" - postanawiam sprawdzi? to osobi?cie udaj?c si? do rejonu oddzia?u rozpoznawczego 67 pp - (Micha?ki - K?u?no - Dzierzno). Przed wyjazdem mam trudno?? odszukania szofera, kt�ry zaszy? si? starannie w stodole. We wsiach przez kt�re jad? spory ruch rowerzyst�w. Chwytam spojrzenia niech?tne, - czasem zgo?a wrogie. Po powrocie inspekcjonuj? baon ON "Brodnica" na le?nym postoju. W tym czasie z racji wielkiego skupienia oddzia?�w bateria art.[yleryska] robi przesuni?cie w momencie gdy w powietrzu uwijaj? si? samoloty nieprzyjaciela. Powracam do Borzymina. Gospodarze pytaj? mnie o rad? czy maj? si? ewakuowa?. Zdaniem mym najlepiej w czasie wojny wychodzi ten, kto pozostaje w swym domostwie, chyba ?e ma zupe?nie wyra?ne ku temu powody by dom opuszcza?. Decyduj? si? oni wyjazd do krewnych w pobli?u nie mog?c zapomnie? wczorajszego bombardowania Rypina. W sztabie naciskam spraw? raport�w stan�w i meldunk�w sytuacyjnych od oddzia?�w. Po obiedzie k?ad? si? spa?. W tym czasie przybywa d-ca grupy gen. Bo?tu?.

Foto. 6/ Miko?aj Bo?tu? jako pu?kownik WP, lata 1928-1938, ?r�d?o: NAC

Zabrania budzenia mnie i daje rozkaz dalszego marszu o zmierzchu - w zwi?zku z przemarszem ca?ej dywizji za Wis??. Grupa moja ma osi?gn?? rejon Lipna, poczym nocy nast?pnej przej?? na zach. brzeg Wis?y. Grupa 208 pp (pp?k Szewczyk) stoj?ca na postoju ubezp.[ieczonym] nad Drw?c? w rejonie Tomkowa otrzyma?a ju? od d-cy grupy op.[eracyjnej] rozkaz odmarszu o zmroku do rej. m. Kik�? dla po??czenia si? z moj? grup?.

LIPNO, JASTRZ?BIE

Jako kwaterunkowy tym razem rusza por. Sobkiewicz motocyklem. Marsz [noc 5/6.09.1939 r.] jest r�wnie trudny jak nocy uprzedniej. Zewsz?d sp?ywaj? na drog? podwody cywilne robi?c zamieszanie w kolumnie, rw?c j? i czyni?c zatory.

Foto. 7/ Cywilni uchod?cy we wrze?niu 1939 r., ?r�d?o: Heinrich Hoffmann, Hitler in Polen, wyd.1939

Przychodzi si? te? wymija? na drodze tabuny p?dzonego byd?a. Bior? znowu udzia? w rozpl?tywaniu zator�w a wydostawszy si? na czo?o kolumny przybywam do m. Lipno, oko?o 22:00. Zaje?d?am tu do miejscowego starostwa przygotowanego ju? do ewakuacji. Na ulicach miasteczka stoj? w?a?nie gotowe do odjazdu samochody z rodzinami urz?dniczymi i przedstawicielami w?adz. Udaj? si? do dworu w Jastrz?biu (p?n. m. Lipno) obranego mp.[miejsce postoju] sztabu.

6 IX.39. - Kwatera w du?ym pi?knym polskim dworze stoj?cym we wspania?ym parku. Na miejscu jest tylko s?u?ba. Po kr�tkim odpoczynku o ?wicie wyje?d?am na rozpoznanie terenu i spotkanie oddzia?�w. Oba baony (I/67 pp i ON "Brodnica") ubezpieczaj? kierunek z p�?nocy. Trakt wschodni, nowo wybudowany - nie zaznaczony na mapach. Tam staje baon ON. Dobrze ju? za dnia, w chwili kiedy samoloty npla [nieprzyjaciela] rozpoznaj? teren, nadci?ga rozcz?onkowana komp.[ania] "G�rzno" (z oddz. ckm). Skierowuj? j? na zabezpieczenie kierunku wsch. od Sierpca, gdzie wg. wiadomo?ci od ludno?ci cywilnej maj? si? ju? znajdowa? oddzia?y zmotoryzowane npla [nieprzyjaciela].

Foto. 8/ Odrestaurowany w 2015 r. dw�r w Jastrz?biu, gm. Lipno,
?r�d?o:https://www.facebook.com/512766562098488/photos/a.512788405429637.
102513.512766562098488/1507871065921361/?type=3&theater [dost?p 19.09.2017]

Oddzia? rozpoznawczy 67 pp pozostawiam w mym odwodzie. W tym czasie 208 pp (pp?k Szewczyk) osi?ga rej.[on] m. Kik�? - Konotopie staj?c tam na postoju ubezpieczonym. Przed po?udniem loty du?ych zespo?�w lotn.[ictwa] bomb.[owego] npla z kier.[unku] po?udnie. S?ycha? dalekie bombardowanie. Pewno bomb.[ardowanie] mostu we W?oc?awku. Przybywa d-ca art.[ylerii] 16 DP i zabawiwszy chwil? rusza na W?oc?awek. Rozmawiam ze sztabem Armii. Kryptonimem "Kawaleria posz?a na rybki" otrzymuj? zawiadomienie, ?e Brygada Kawalerii gen. Andersa zesz?a te? ze swych stanowisk i kieruj? si? za Wis??. Walka o raporty stan�w i meldunki sytuacyjne trwa w dalszym ci?gu bez widocznych rezultat�w. Brak wiadomo?ci - wype?niaj? r�?ne plotki. Polecam oficerowi ??cznikowemu czuwa? nad sta?ym odbieraniem wiadomo?ci ze ?wiata przez radio. Jest on jednak zupe?nie bez inicjatywy. Dla pomocy przydzielam mu oficera ??cznikowego art. ppor. G. Po po?udniu powraca kpt. Jezierski wys?any do W?oc?awka dla nawi?zania ??czno?ci ze stacjonuj?cym tam garnizonem i dla zorientowania si? w warunkach przeprawy. Sztab Armii stoi we W?oc?awku. Rozmawia? poza tym z pp?k dypl. Sadowskim St.[anis?awem] d-c? przycz�?ka mostowego. Most broniony przez art. plot. [artyleri? przeciwlotnicz?] dot?d nieuszkodzony mimo nalot�w. Po po?udniu nowe du?e przeloty bombowc�w na po?udnie. Zmuszony jestem wkracza?, gdy? szeregowi artylerii bior?cy w tym momencie obiad nie zwracaj? na lotnictwo nieprzyjaciela najmniejszej uwagi i nie przestrzegaj? nakazanej dyscypliny OPL[obrony przeciwlotniczej]. Wysy?am por. Sobkiewicza do W?oc?awka dla rozpoznania warunk�w przeprawy. Ma on oczekiwa? na mnie przed mostem p�?nym wieczorem. Nied?ugo po tym, otrzymuj? rozkaz, i? przemarsz mej grupy mam ograniczy? tylko do rejonu Szpetal G�rny, gdy? jeden dzie? jest jeszcze potrzebny dla przeprawienia si? szeregu jednostek znajduj?cych si? dot?d na wsch. brzegu Wis?y. Zachodzi za tym konieczno?? ubezpieczenia tej przeprawy. Dla przes?aniania grupy i rozpoznania przez pozostawion? na miejscu tj. w m. Lipno, wyznaczam oddz.[ia?] rozp.[oznawczy] 67 pp. Oddzia? ten ma opu?ci? m. Lipno dopiero rano 7 IX. Reszta grupy rusza o zmierzchu marszem ubezpieczonym.

Foto. 9/ Pu?k artylerii lekkiej w czasie nocnego przemarszu.

 Pragn?c ukr�ci? samowole w czasie marszu i wym�c porz?dek - staj? znowu osobi?cie przed mostem m. Lipno kontroluj?c przej?cie jednostek. Towarzyszy mi pp?k. Szewczyk. D-cy jednostek mimo zapowiedzi z mej strony nie ujawnili dostatecznego zainteresowania si? marszem swych oddzia?�w. Przemarsz zw?aszcza tabor�w przedstawia w dalszym ci?gu wiele do ?yczenia. Odci??am wozy prze?adowane ?azikami wszelkiego autoramentu. Dochodzi do tego, ?e wyleguj?cych si? bezprawnie na jednym wozie ppor. i pchor. - nie daj?cych pos?uchu mym rozkazom i zachowuj?cych si? arogancko zmuszony jestem szpicrut? przywo?a? do porz?dku. Pomaga to natychmiast. W rejonie mostu ma miejsce usi?owanie linczu jakiego? starego Niemca, kt�remu zarzucano zamiar rzekomej dywersji, gdy? w pobli?u mostu z ukrycia (rzekomo) obserwowa? przemarsz kolumny. Wkraczam osobi?cie i odp?dzam rozjuszony t?um oddaj?c starego w r?ce posterunku ?andarmerii. Wg. wyja?nie? broni?cej go ludno?ci miejscowej mia? to by? znany w miejscowo?ci tej umys?owo chory osobnik. W dalszej drodze kilka razy jeszcze zmuszony by?em wkracza? dla wprowadzenia porz?dku marszu.

SZPETAL G�RNY

W nocy przyby?em do rz?si?cie o?wietlonego dworu Szpetal G�rny. W?a?cicieli nie by?o na miejscu. Kto? z administracji maj?tku podejmowa? w?a?nie go?cinnie grono wojskowych w tym jakiego? oficera PW w towarzystwie oficera piechoty. Byli to r�?ni wojskowi znajduj?cy si? w drodze po opuszczeniu dotychczasowych swych stanowisk s?u?bowych w terenie. Go?cinnie te? bardzo przyj?to i nas po przyje?dzie. Po raz pierwszy w tej wojnie w dworze Szpetal G�rny, ku zdziwieniu zar�wno gospodarzy jak i oficer�w na moje polecenie przes?oni?to okna. By? to mym zdaniem konieczny ?rodek OPL[obrony przeciwlotniczej] biernej w czasie wojny, w kt�rej lotnictwo wyst?powa?o tak silnie.

Foto. 10/ Niemiecka propagandowa ulotka wzywaj?ca polskich ?o?nierzy do dezercji,
?r�d?o: Deutsches Historisches Museum, www.dhm.de [dost?p 18.09.2017]

7 IX - Rankiem wyruszam na kontrol? IV/67 pp [czwartego batalionu 67 pu?ku piechoty] stoj?cego na kierunku zamykaj?cym trakt na p?n. Zastaj? tu co? na podobie?stwo cyga?skiego obozu. Stwierdzam, i? dzia?a maj?ce broni? dost?pu po trakcie, - ustawione w mgle po przybyciu - nie by?y dot?d przez nikogo kontrolowane i nie posiadaj? zupe?nie pola ostrza?u, - chocia? o kilkadziesi?t krok�w dalej mog?y znale?? dla siebie doskona?e warunki pod ka?dym wzgl?dem. poza poprawkami w obsadzie stanowisk zarz?dzam wystawienie przy drodze punktu kontrolnego dla zbierania maruder�w i kierowania ich grupami do oddzia?�w. Poniewa? wys?any dnia poprzedniego jako of.[icer] ??cznikowy do W?oc?awka por. Sobkiewicz mimo niedoczekania si? nadej?cia grupy (maj?c motocykl) nie uzna? za w?a?ciwe powr�ci? do sztabu - wysy?am w godzinach przedpo?udniowych do W?oc?awka kpt. Jezierskiego dla zorientowania si? w tamt.[ejszej] sytuacji. Oko?o po?udnia jestem po raz drugi na odcinku p?n. Przybywam tu w momencie, kiedy oddzia? rozp.[oznawczy] 67 pp po opuszczeniu rej. Lipno dochodzi do rej. Szpetal G�rny. Jednostka ta, - zar�wno kompania cyklist�w i oddzia? kawal.[erii] - by?y zawsze dobrze dowodzone. Przesuwam je do odwodu, by wiecz�r mog?y obj?? specj.[aln?] s?u?b?. Przez ca?y czas w ci?gu dnia nap?ywaj? jeszcze po trakcie z Lipna drobne grupki ewakuuj?cej si? ludno?ci. S? to inteligenci z miasteczek, urz?dnicy, nauczyciele itp. Po powrocie do dworu zastaj? przy stole ci?gle jeszcze za?ywaj?cych wywczas�w [wypoczynku] pan�w of. RW i of. PPP, - wcale nie zdradzaj?cych si? z ch?ci? opuszczenia go?cinnego dworu. Po kr�tkiej ze mn? rozmowie - Panowie Ci po?piesznie spakowali swe baga?e i opu?cili go?cinny dw�r udaj?c si? do W?oc?awka, gdzie zdaniem mym od dawna winni byli meldowa? si? u odpowiednich w?adz.

W godzinach popo?udniowych ogl?dam odkryty przypadkiem w g?szczach krzak�w w polu niedaleko dworu, schron podziemny z dobrze zamaskowan? stacj? radiow?. ?o?nierz, kt�ry z dziewczyn? poszed? szuka? tam wywczas�w[wypoczynku], zawadzi? przypadkiem nog? o zamaskowany drut anteny - i dokona? tego odkrycia. Mia? to by? jak si? p�?niej okaza?o stacja kr�tkofalowa, kt�r? obs?ugiwa? syn w?a?ciciela maj?tku. Spraw? odda?em jednak do rozpracowania wywiadowi. Miejsce umieszczenia bowiem stacji (zbudowanej w polu obok wielkiego dworskiego parku) i jej zamaskowanie staranne wyda?o mi si? wielce podejrzane.

Foto. 11/ Polska, wrzesie? 1939 r., A. Hitler (odwr�cony) ogl?da zdobyty p?omie? tr?bki sygna?owej 8 Pu?ku Strzelc�w Konnych z Che?mna
walcz?cego w sk?adzie Pomorskiej Brygady Kawalerii (Armii "Pomorze), ?r�d?o: Heinrich Hoffmann, Hitler in Polen, wyd.1939

Nocy tej mia?em przekracza? Wis??. Chc?c tym razem w zupe?nym porz?dku dokona? przemieszczenia grupy przez most, - postanowi?em w pierwszym rz?dzie wykluczy? mo?no?? w??czenia mi si? do kolumny (w chwili jej sk?adania) - podw�d cywilnych. W tym celu u?y?em oddzia?u kawalerii zamykaj?c przed zmrokiem wszystkie drogi dobiegaj?ce do traktu do czasu wyci?gni?cia kolumny marszowej. - Zapewni?o mi to szybko?? i porz?dek marszu. Grupa rusza o zmierzchu. Wyprzedzam kolumn? dla stwierdzenia przy mo?cie warunk�w przeprawy. Nie zastaj? tam por. Sobczyka mimo, ?e nie powr�ci? on dot?d do sztabu grupy. W odleg?o?ci kilka kilometr�w przed mostem czekam na maszeruj?c? kolumn?. Zatrzymuj? auta jad?ce przy zapalonych ?wiat?ach, co by?o zabronione. Tu stwierdzam, i? kpt. Jezierski jad?cy w?a?nie samochodem o pe?nych ?wiat?ach odwozi ze Szpetala do W?oc?awka kobiet?, kt�r? jak mi p�?niej m�wiono przywi�z? on ze sob? popo?udniem z W?oc?awka.

ZA WIS??

Zjawiaj?c si? po raz drugi przy mo?cie, - spotka?em tu d-c? dyw. p?k. Rawicz - Mys?owskiego. Tu otrzymuj?: rozkaz dotycz?cy likwidacji mego zgrupowania,

Foto. 12/ Mieczys?aw Rawicz-Mys?owski jako podpu?kownik WP, lata 1924-1929,
?r�d?o: NAC [dost?p 18.09.2017]

rozwi?zania 208 pp i odej?cia pp?k. Szewczyka wraz z IV/16 DP do swej dywizji oraz rozkaz powo?ania do ?ycia pu?ku ON pp?k. Bohdana So?tysa. Ja obejmuj? PD [piechot? dywizyjn?] 4 DP. Baony ON "Brodnica", ON "Jab?onowo" i IV/67 pp [czwarty batalion 67 pu?ku piechoty] wchodz? w sk?ad pu?ku ON [Obrony Narodowej] z tym jednak ?e IV/67 pp ulega niezw?ocznie rozformowaniu. (?ywot pu?ku ON - jednego z licznych genialnych org.[anizacyjnych] pomys?�w gen. Bo?tucia - b?dzie jak by?o do przewidzenia b.kr�tki. Ulegnie on likwidacji 12 IX). - Tutaj te? ustalony zostaje rozdzia? kierunk�w marszowych jednostek po ich przekroczeniu mostu oraz ich drogi doj?cia do rejon�w zakwaterowania.

Foto. 13/ Most przez Wis?? we W?oc?awku, widok w kierunku Szpetala Dolnego, ?r�d?o: NAC [dost?p 18.09.2017]

Ju? po przekroczeniu mostu otrzymuj? pisemne zawiadomienie, i? moje oddzia?y (ju? nie moje) maj? zaraz pobra? amunicj? z poci?gu stoj?cego na stacji Brzezie. Napotykam na trudno?ci zawiadomienia o tym d-c�w tych oddzia?�w. Po zatrzymaniu si? chwilowym u d-cy 14 pp w Gaj.[�wce] Wieniec, - p�?no w nocy wynajduj? na pomieszczenia dla sztabu mego samotnie stoj?c? cha?up? ch?opsk? w rej. wsch. Brze?cia Kujawskiego.

Foto.14/ Niemieccy ?o?nierze na tle mostu przez Wis?? we W?oc?awku.
Widok zniszcze? mostu wykonanych w nocy 8/9.09.1939 r. przez wycofuj?ce si? oddzia?y Wojska Polskiego,
?r�d?o: fotopolska.eu [dost?p 29.09.2017]

Dzie? 7 IX by? dla mnie dniem wytchnienia. Podejmowany go?cinnie w kulturalnie urz?dzonym dworze, - mia?em mo?no?? doprowadzi? si? znowu do porz?dku po wielu dniach. K?piel w nowocze?nie urz?dzonej wspania?ej ?azience, doskona?e wy?ywienie, wygodne ?�?ko ze ?nie?nej bia?o?ci po?ciel? - dawa?o wspomnienie niedawnych dobrych czas�w[...]