 czwartek, 06 września 2012 20:11 |
Cissowscy herbu Sas
Wanczałuch, graf węgierski za Ludwika i Władysława Jagiełły królów polskich oraz i węgierskich dziedzicznych zasłużył sobie swymi rycerskimi dziełami i heroiczną odwagą. Król Jagiełło ozdobił Wanczałucha godnością szlachecką, nadał mu dobra znaczne na trzy mile wzdłuż w województwie ruskiem, a w ziemi przemyskiej leżące, tj.: wieś Turkę, Jaworę i Ilnik. Przywilej w Medyce dany Feria quarta intra octavas S. Joannis Baptistae, Anno 1431. Feria tertia post Festum S. Margarethae Virginis et Martiris, Anno Domini 1633. "Wańcza Wołoszyn i synowie jego: Chodko, Janko i Zanko otrzymali 1431 r. od Władyslawa Jagiełły pustkowie nad rzeką Stryjem położone, Turką nazwane. Nadanie to pierwotne potwierdzili: Władysław Warneńczyk 1444 r. wspomnianym Chodkowi i Jankowi. Zygmunt I-szy 1519 r. ich potomkom: Dymitrowi Tureckiemu, Romanowi Jaworskiemu, Iwaskowi i Fiedorowi Ilnickim, między sobą braciom stryjecznym, wreszcie Zygmunt August 1550 r., Wasylowi Ilnickiemu i Fedkowi Jaworskiemu. Przywileje te oblatowali 1633 roku Iwan Turecki, Wasyl Petraszewicz i Iwan Niskyłowicz Jaworscy; w swem i innych współdziedziców Turki imieniu (Zs. Przem. 156 f. 327; 199 f. 4). Na pustkowiu tem, oprócz Turki, powstały takie wsie Ilnik i Jawora , od nich to wzięły nazwiska rody Tureckich, Ilnickich i Jaworskich, wspólnie się od owego Wańczy wywodzących. Najliczniej rozrodzili się potomkowie jego syna Janka, piszący się z Turki i Jawory Jaworskimi i biorący, celem rozróżnienia się między sobą, najrozmaitsze przydomki i przymianki, z których więcej znane są: Balowicz, Bobronicz, Cybowicz, Czerwakowicz, Czerwakowicz-Chuda, Dubik, Fajewicz, Gołdycz, Gołdycz-Leniewicz i Gołdycz-Worończak, Horoszkiewicz, Ihnatowicz v. Ihnaciewicz, Jusypowicz v. Osypowica, Kosaczewicz, Liskowicz v. Łyskowicz, Martycz, Mirejowicz v. Miryowicz, Ostrasiewicz v. Ostraszewicz, Perkowicz v. Pyrkiewicz, Petraszewicz v. Pietrasiewicz, Piskiewicz v. Piszkowicz, Romanowicz, Szustejowicz i Zubowicz." Wymieniony graf Wanczałuchus, mając trzech synów: Zanka, Chodka i Iwanka podzielił między nich dobra wyżej wymienione. Zanko osiadł na Jaworze - od niego Jaworscy; Chodko na Turce – od niego Tureccy; Iwanko na Ilniku – od niego Ilniccy. Herb Sas im nadany, z Węgier przeniesiony. Herb Sas, który tu przyniesion z Węgier, ma być pół miesiąca żółte, dwie gwiazdy na rogach, w pośrodku strzała w polu błękitnem. Pisze Długosz o przodkach, że bywali viri simplices, veraces, virtuosi, audaces, robusti, nullum officium petentes, sed effusores sanguinis, którego obaczywszy włosność, czytać będziesz o przodkach, także i o potomstwie, które ja znać mogę w tak szerokim królestwie. W roku 1236 wspomina Albertus Strepa w kronice swej, comitem Huyd, który za panowania książęcia Dangiela (Daniela) przyszedł do Rusi z niemałem wojskiem Węgrów, i tak potem od pomienionego książęcia zabawion, wielkie mu opatrzenie dał, o tym pisze tymi słowy: Eo autem tempore comes Huyd cum non contemnendo exercitu vemit ad ducem Leonem, Mazovian omnem, duce orbam cum Russis et Lituanis populabundi peragraverunt. etc. etc. O czem potem w historyi mieć będziesz. Tamże tego opowieda temi słowy: Is autem fuit vir magnanimus, cujus banderium insignitum erat defectuosa, et duobus stellis, in medio sagitta accuta etc. To też ztąd baczę, iż to familia była można w królestwie węgierskim, co sama ta antiquitas jaśnie okazuje, czerwone złote, na których ten herb właśnie jest wybity, które albo sami, albo więc superintendenty będąc w mynicach bić kazali. Wieku mego wiele było potomstwa z tej familii w ruskich krainach znacznego. Zawołanie Drag. Ród Sasów – Dragów występował na Rusi Halickiej i Litwie. Z Książki przez X. Gaspra Niesieckiego Societetis Jesu, którey Tytuł Korona Polska z Tomu 4 Foll. 43: "Początki tego herbu z Saxonii zasiaga, z kad się tez Sasem zowie. Z Saxonii do Węgier zaszedł, z kad Hrabia Huyd według świadectwa Woyciecha Strepy z niemałym Woyskiem do Lwa Xiazecia Ruskiego przybywszy, y związawszy się z Litwą, Mazowsze spustoszywszy, gdy w nad grodę swoich Rycerskich dzieł, krom inszych podarunków, jeszcze mu y krewną swoią bliskąa w Małżeńską Ligę oddał. Osiadł w Ruskich Kraiach, a w Potomkach swoich różnych Familii, które się tym Herbem pieczetuią stał się Ojcem. Paprocki y z tąd dochodzi, iak to kiedyś możny był Dom w Węgrzech, że czerwone Złote z tym Herbem Ich wybitym widziano, snać kiedy Superintendentami będąc Przodkowie Ich, w mennicach taką monetę bić kazali. Niektórzy ten Herb cały z góry nadół przewróciwszy noszą, iako się mówilo pod Garczenskiemi. Msciszewscy podobny do Sasa Herb noszą, tylko że strzały nie kładą, a gwiazdy trzy u nich rzędem idzie. Dziedzielowie także inszych ksztaltem tego Herbu zażywaią". Najstarsze pisemne wzmianki o Wołochach znajdujemy w źródłach bizantyńskich. W VIII wieku odnotowano w Macedonii Egejskiej miejscowość Vlahorihini, zaś w latach 976-980 sam lud żyjący na terenach dzisiejszego pogranicza grecko-macedońsko-albańskiego (tereny obecnie zamieszkiwane przez Arumunów). Kolejne bizantyjskie źródła pisane odnotowują ekspansję Wołochów:
Równocześnie w X wieku część Wołochów miała przenieść się bardziej na południe, na obszary współczesnej Grecji, zachowując jednak łączność z pobratymcami pozostałymi na północy. Po rozbiciu przez Normanów Cesarstwa Bizantyjskiego w Tesalii i Epirze powstała Wielka Wołoszczyzna - jeden z przejściowych bytów politycznych w tym regionie. W XII-XIII razem z Bułgarami Wołosi utworzyli wspólny byt polityczny – drugie Cesarstwo Bułgarskie (oficjalnie Cesarstwo Wołochów i Bułgarów). Następnie, po ustąpieniu Mongołów w połowie XIII wieku, Wołosi na częściowo wyludnionych terenach między Karpatami a Dunajem i Dniestrem utworzyli kilka państewek, zjednoczonych później w dwa organizmy państwowe - Mołdawię i Wołoszczyznę. Na tych obszarach osadnictwo wołoskie nawarstwiło się na osiadłych tu Słowian i koczownicze ludy tureckie. W XIX wieku z połączenia księstw wołoskiego i mołdawskiego powstało pierwsze nowożytne państwo wołoskie - Rumunia, do której przyłączono później zasiedlone również przez Rumunów Dobrudżę, Siedmiogród i Banat. W dawnym północno – zachodnim państwie węgierskim znajdowała się niewielka górska kraina – Marmoraszu. Od północy graniczyła z ziemiami Rusi Halickiej, a na wschodzie z Mołdawią, od południa z Siedmiogrodem. We wczesnym średniowieczu kraina ta zaludniona została przez osadników niemieckich – Sasów. Na pograniczu Siedmiogrodu pełnili służbę wojskową. Źródła średniowieczne określają Wołochów od greckiego Blachoi, Blachi, Vlachi oraz Valachi. U Słowian występują pod nazwa Własi, Wałasi lub Wołosi. Jedne źródła uważają Wołochów za autochtonów na obszarze Siedmiogrodu i przyległym, wywodząc ich od kolonistów rzymskich z okresu Trajana; drugie przesuwają ich prasiedziby w kierunku południowym, w okolice dawnego Epiru i Illyrji, a nawet Macedonii. Wołosi bronili Marmaroszu przed koczowniczymi najeźdźcami tatarskimi. Rody wołoskie w XIV wieku były wierne królowi węgierskiemu, wzbogaciły się, a ich rola po wewnętrznych zamieszkach wzrosła. Zasłużonym w walce był ród, który z ramienia Węgier zarządzał Mołdawią, określano ich mianem „Dragów – Sasów”. Nazwa ta przyjęła się od imienia lub od przydomka faktycznego założyciela rodu, wojewody Sasa, potomka Draga. W języku madziarskim słowo to oznacza naród, względnie szczep germański - Sasów. Na wschodzie dawnych Węgier, a zwłaszcza w Siedmiogrodzie bytowała ludność saska. Być może echem tych nieuchwytnych bliżej węzłów rodowych jest właśnie słowo "Sas", które miało pierwotnie znaczenie przydomka a później nazwiska całego rodu. Przedstawiciele Dragów – Sasów brali udział w kolonizacji Rusi Halickiej, za króla Kazimierza w 1340 roku. Potomkowie wojewodów mołdawsko - marmaroskich otrzymywali darowizny za wierną i bardzo owocną służbę, zakładając liczne gniazda w górzystej, granicznej okolicy podkarpackiej, rozciągającej się na południe od grodu przemyskiego, i sięgając dalej na wschód aż do brzegów Złotej Lipy. Oddziały Wołoskie były jedną wielką gromadą służebną na Rusi. Z tego środowiska wyrastały domy Sasów, jako widomy znak długiej i ofiarnej służby na posterunku kresowym. Ród Sasów występował na Rusi Czerwonej bardzo licznie. Według Notatów Jana Zamoyskiego, zawierających spis szlachty ruskiej w akcie hołdowniczym w r. 1427, udział Sasów w zjeździe był znakomity; żaden inny ród nie miał tylu przedstawicieli, ani też nie reprezentował tylu gniazd, co właśnie ród Sasów: na 480 uczestników zapisano ich około 140. Jego przedstawiciele odgrywali doniosłą rolę w stosunkach ruskich, zajmując w skomplikowanej strukturze ustrojowej nie tylko wyższe i najwyższe, lecz także pośrednie a nawet niskie szczeble społeczne. Ponieważ rozwój wypadków sprzyjał tendencjom emancypacyjnym klas niższych, dokonywała się zatem rozbudowa zasad dziedziczenia Sasa, dzięki czemu stał się on naczelnym i liczebnie najsilniejszym godłem na Rusi, opanowując terytorialnie stoki i podnóża Karpat. Geneza Sasa wiąże się zatem z Rusią Halicką. Podstawy tego herbu tkwią w fundamentach specjalnego systemu osadniczo - wojskowego na Rusi i w związku z tym godło to uległo wielkim zmianom wewnętrznym i zewnętrznym. Ponieważ podobny ustrój dawał się zauważyć także na wschodnim pograniczu Węgier, zatem można mówić poniekąd o zwartym systemie obronnym przeciw wspólnemu nieprzyjacielowi. Polska była jednak zagrożona w wyższym stopniu, dlatego tez zasłużyła w dziejach na miano "przedmurza" kultury i chrześcijaństwa. W tym wielkim posłannictwie brał od samego początku udział ród Dragów - Sasów - i na tym polega jego rola dziejowa. Ślad najwcześniejszej lokacji marmaroskiej mamy pod r. 1317, kiedy otrzymał niejaki Gyula z ojcem Dragiem spory szmat ziemi nad rzeczką Mara, dopływem Izy. Powstał tam wkrótce znany ośrodek tego rodu Gyulafalva. Próby wykrycia przodków Sasa prowadzą nas na rozległe pole legend, domysłów i hipotez. Wedle kronik wołoskich miał być ojcem Sasa, Drag. Założyciel państwa mołdawskiego. On to w pogoni za turem przekroczył pierwsze Karpaty, w miejscu, gdzie zwierz padł ubity, założył niebawem osadę z przybyszów marmaroskich. Kronikarze umieszczają ten wypadek w latach 1351 – 1359, przyczem rządy Draga zajmują 2 lata, Sasa 4, Bohdana 4 itd. Według historyka węgierskiego Petrovay, osoba Draga to skomplikowana dynastia wojewodów – Drag figuruje jako krewny Basaraba, a rodzony brat Mikuły, od którego pochodził Bohdan. Przodka Sasa utożsamiano również z założycielem odrębnego rodu Gyulafalva, nie mającego z nim nic wspólnego. Rody wołoskie hołdowały dziedziczenie niektórych imiona, a ponieważ wśród potomków Sasa widzimy również Draga, zatem mamy dowód, przemawiający na korzyść ogólnych przypuszczeń. Według podań większość aktów do historii domu Dragów – Sasów przechowuje się w klasztorze Leiesz nad Cisą. „… gdzie Cisa żłobi głęboki wąwóz, którym odprowadza wody całego Marmaroszu.” Dokument z 1272 roku wspominający o zasiekach leśnych nad Cisą marmaroską, z jednej strony świadczy o zwartym zalesieniu doliny Cisy, z drugiej zaś stwierdza istnienie jakiegoś przejścia w obronnym z natury łańcuchu karpackim. Zdaje się, że chodziło o zabezpieczenie Cisy od strony źródlisk Wyszowa. Ten punkt pomiędzy Rodną, a Czarnohorą jest najdogodniejszym łącznikiem między Marmaroszem, a ziemiami zakarpackiemi i wykazuje w ciągu następnych lat ożywioną ruchliwość. Wówczas rozpoczynało się już za przełęczą władztwo łupieskich Tatarów – niewątpliwie najważniejszy argument obronny. U schyłku XIII wieku rozpoczyna się proces kolonizacyjny w ziemi marmaroskiej, a nad górną Cisę napływają pierwsze grupy osadnicze. Według podań koloniści należeli do kościoła zachodniego. Jedną z bardziej znanych rodzin legitymujących się herbem Sas w Polsce byli Cissowscy. Obecnie ich drzewo genealogiczne możemy podziwiać na poniższej stronie: http://www.genealogia.okiem.pl/cissowski.htm Potomkiem tego rodu jest Adam Cissowski zamieszkały w Warszawie. W tomie II dzieła Hr. Uruskiego „Rodzina. Herbarz Szlachty Polskiej” przy Cissowskich h. Sas podaje się, że pochodzą z Prus Zachodnich i Kujaw, a nazwisko swe wzięli od majątku Cisa i nosili je już w XVI wieku. Z powyższego drzewa gen. wynika, że najstarszym przodkiem tego rodu w ziemi dobrzyńskiej był Jan Cissowski, skarbnik smoleński, właściciel Strzyg w poł. XVIII wieku. Jego synem był Michał. W wielu herbarzach, m.in. Uruskiego, Bonieckiego i Niesieckiego przy Cissowskich w województwie Pomorskiem widnieje Michał z przydomkiem Cisa. Była to ich pierwsza nazwa pochodząca od ich majątku, a przydomek taki nosili już w XVI wieku. Tenże Michał Cisa był starostą borzechowskim oraz konsyliarzem księcia Pruskiego. Umarł w 1596 roku, z żony Urszuli Hejdensztejn pozostawił synów: Jerzego Michała, Wojciecha i Rajnolda, a z nich zapewne pochodził wyżej wspomniany Jan skarbnik smoleński i kolejny syn z imieniem Michał zm. ok. 1770 roku. W Prusach i Warmii pełnili funkcje starostów i innych urzędników państwowych. Cissowskich wspominają grodzkie księgi Ostrzeszowskie, a Józef i Wojciech Cisowski z województwa chełmińskiego pisali się na elekcję Króla Stanisława Augusta. Źródła podają, że Michał Cissowski herbu Sas w 1747 roku nabył dobra Strzygi, Długie i Kozłowiec. Lustracja województw Prus Królewskich 1765 wskazuje, że małżonką Michała była Klara Grudowska, tj.: „Udzielone i pozwolone od starostwa bratyańskiego WIMPP Michałowi i Klarze z Grudowskich Cissowskim małżonkom, skarbnikostwu smoleńskim i sukcesorom ich obojga płci na lat 40 po sobie idących od wigilii świętego Jana Chrzciciela….w Nowej wsi 1738…przez wojewodę chełmińskiego…” Niesiecki Pisał, że Klara Grudowska h. Prawdzic żona skarbnika Dobrzyńskiego urodziła mu syna Józefa Cissowskiego, starostę Starorypińskiego (Grudowscy na Gruduwsku i w Dylewie w ziemi dobrzyńskiej, w pow. rypińskim). Andrzej z Grudna Grudowski, herbu Lis otrzymał w 1765 r. dobra Wieliczna - ziemia nurska i sołectwo Czaple. Wieliczna to obecnie gm. Stoczek, pow. Węgrów, woj. mazowieckie. Grudno wspomniane wyżej, to parafia Żukowo, pow. kartuski. Wymieniona wyżej wieś Czaple należy do Żukowa – pow. kartuski i jest to w sumie dawny teren graniczący ze starostwem bratyańskim. Lustracja województw Prus Królewskich 1765 podaje, że Ignacy Cisowski może być identyfikowany z Janem Ignacym Cisowskim, zm. przed 1772 rokiem, dziedzicem cząstki wsi Sobącz koło Kościerzyny. Z publikacji „Kalwaria Zebrzydowska: historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich dróżek” dowiadujemy się, że Jan Cissowski zmarł w 1762 roku i również wymieniany jest jako skarbnik (skarbnik trembowelski). Ozdobą kościoła w Radominie są nieduże ośmiogłosowe organy. Zbudował je Michał Ignacy Lachowski w 1794 roku. Legenda głosi, że grywał na nich Fryderyk Chopin i był we dworze Cissowskich, przebywał w latach 1824-1825 w Szafarni. W kruchcie są też cztery groby właścicieli ziemskich z początku XIX wieku. Są to groby rodziny Cissowskich. Opatrzono je herbem ,,Sas” - widocznym na tablicy nagrobkowej. Poniżej Tisza (Cisa) Cyanide Report.
Paweł Wasiak, Tychowo, 31.08.2012 r.
Źródła:
|
|||
|
