Tajemnica Białobłockich herbu Ogończyk cz.I

Czterech Janów

Na początku XIX wieku na ziemi dobrzyńskiej pojawili się pierwsi przedstawiciele Białobłockich herbu Ogończyk - starego rodu szlacheckiego, zasiedziałego w ziemi chełmińskiej od co najmniej czterech wieków.

W połowie XVIII w. za sprawą sędziego ziemskiego chełmińskiego Jana Nepomucena Białobłockiego żonatego z Joanną z Kurnatowskich h.Łodzia, dziedzica Trankowic w powiecie sztumskim i właściciela Krześlic w powiecie gnieźnieńskim, Białobłoccy osiedli w dobrach Chełmonie koło Kowalewa (obecna nazwa Kowalewo Pomorskie). Lokalizacja kolejnego majątku nie była przypadkowa i korelowała z piastowanym przez Jana stanowiskiem. Siedzibą sądu i archiwum Ziemi Chełmińskiej było miasto Kowalewo,  odległe zaledwie 5 kilometrów od Chełmonia.

Od 1754 r. Jan  żonaty z Kurnatowską był właścicielem dóbr Chełmonie i spłodził ośmioro dzieci, które dożyły wieku dojrzałego. Z siedmiu synów i jednej córki, w wyniku działów rodzinnych, kolejnym dziedzicem na Chełmoniu został  Jan żonaty z Marianną z Sulińskich.

Małżeństwo Jana i Marianny dorobiło się trojga potomstwa.  Drugiemu  dziecku z tego związku, w ceremonii chrztu przeprowadzonej 5 czerwca 1785 r. w kościele parafialnym w Chełmoniu, nadano dwa imiona: Jan i Nepomucen.

Kilka lat później, zaledwie kilkadziesiąt kilometrów na południowy-wschód od Chełmonia, zza graniczną rzeką Drwęcą, na ziemi dobrzyńskiej rozpoczęto pomiary i nowy podział gruntów, na dziewięć odrębnych części, majątku po Ignacym Józefie Działyńskim h.Ogończyk. W ziemi dobrzyńskiej dobra Działyńskiego stanowiły tzw.klucz działyński oraz dulski, które dotychczasowy właściciel utracił w wyniku bankructwa.

Jan Białobłocki korzystając z posiadanej wiedzy i rozległych kontaktów wziął udział w licytacji przeprowadzonej w 1802 r. przez urzędników pruskich w Toruniu i nabył dla syna Jana Nepomucena część dóbr po Działyńskich. Formalnie to jego syn stał się właścicielem wsi i folwarku Sokołowo z rumunkami, miasta Dobrzynia nad Drwęcą (obecna część Golubia-Dobrzynia),  młyna Zaręba oraz cegielni i karczmy Kurencja z lasem do Sokołowa należącym.  Przez pierwsze lata bytności Białobłockich na ziemi dobrzyńskiej siedzibą rodową był dom oznaczony numerem 6 przy ulicy Mostowej w Dobrzyniu nad Drwęcą.

Pomimo zręczności i smykałki do interesów Janowi-ojcu nie powodziło się w pożyciu małżeńskim, co ostatecznie doprowadziło do umowy separacyjnej małżonków. Jednocześnie  poznaje nową damę swojego serca, dwudziestoczteroletnią pannę, Monikę Katarzynę ze Zbijewskich  pochodzącą z Szymborza (obecnie część Inowrocławia).  Z tego nieformalnego związku,  w 1805 r. przychodzi na świat jedno dziecko, któremu już chyba według tradycji podtrzymywanej w domu Białobłockich, a na przekór obecnym badaczom genealogii i regionu, również nadano imię Jan.  Tego samego roku Jan-ojciec sprzedaje dobra Chełmonie i przenosi się do Dobrzynia, gdzie zamieszkuje z pierwszą żoną. Przyjmuje również na utrzymanie rodzonego brata Andrzeja, dymisjonowanego kapitana byłych wojsk pruskich, który w długoletniej służbie wojskowej nie dorobił się majątku. Równocześnie nie zapomina o drugiej damie swojego serca i kwateruje wraz z dzieckiem w folwarku Sokołowo,  powierzając zarazem odpowiedzialną rolę zarządcy. 

Białobłocki-ojciec  zamieszkując w Dobrzyniu nad Drwęcą, osobiście sprawuje nadzór nad dobrami w ziemi dobrzyńskiej.  Prawowity syn Jan Nepomucen zamieszkuje w folwarku Jaguszewice, odległym zaledwie pięć kilometrów od parafialnej wsi Jabłonowo (obecna nazwa Jabłonowo Pomorskie).  Zamieszkuje tam  również Marianna z Bystramów z nieletnimi dziećmi, wdowa po zmarłym Pawle Białobłockim, rodzonym bracie Jana-ojca.

25 lutego 1811 r. w parafii Wronczyn, w powiecie gnieźnieńskim, Jan Białobłocki żeni swojego prawowitego potomka  Jana Nepomucena z jego siostrą stryjeczną Anną Białobłocką. Decyzja o tym małżeństwie musiała zapaść co najmniej dwa lata wcześniej, gdyż dyspensa Stolicy Apostolskiej zezwalająca na to małżeństwo - osób pozostających bliskim pokrewieństwie stopnia drugiego, została wydana w Rzymie 10 stycznia 1810 r. Panna młoda była córką rodzonego brata Antoniego żonatego z Antoniną Pomorską, byłego sędziego ziemskiego gnieźnieńskiego i właściciela Krześlic z przyległościami w powiecie gnieźnieńskim.  Na cztery dni przed tym nietypowym ożenkiem, Białobłoccy z Dobrzynia nad Drwęcą pojawiają się u notariusza w Gnieźnie. Tam zawierają umowę na mocy, której Jan Nepomucen sprzedał ojcu całość majątku w ziemi dobrzyńskiej.  Od tego czasu Białobłocki-ojciec staje się oficjalnym i zarazem pełnoprawnym właścicielem miasta Dobrzynia nad Drwęcą i Sokołowa z przyległościami. 

Odmiana herbu Ogończyk używana przez Białobłockich z Prus

Białobłocki-ojciec potrafił odnaleźć się w nowych realiach politycznych, które zaistniały na ziemi dobrzyńskiej z chwilą utworzenia Księstwa Warszawskiego. Wespół z sąsiadem i właścicielem pobliskich dóbr dulskich Józefem Piotrem Wysockim, również h.Ogończyk, wiodą prym wśród szlachty powiatu lipnowskiego, w departamencie płockim. Wysocki od 1807 r. pełni funkcję podprefekta powiatu, a Białobłocki oficjalnie dołącza do niego w 1812 r., kiedy to obejmuje funkcję prezesa rady powiatu lipnowskiego. Dziedzic Dobrzynia nad Drwęcą i Sokołowa z przyległościami dał się poznać jako właściciel ziemski nie szczędzący grosza na cele publiczne. W 1812 r. po ogłoszeniu powszechnej mobilizacji, z własnych  środków zakupił i wyposażył w uzbrojenie i ekwipunek ochotników żołnierzy. Patriotyczna postawa Białobłockiego odbiła się szerokim echem w całym departamencie płockim, a nawet była tematem zauważonym przez prasę wydawaną w stolicy. Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego z 5 grudnia 1812 r. informowała czytelników:

"JW Jan Białoblocki Prezes Rady Powiatu Lipińskiego [dawna nazwa powiatu lipnowskiego], w Departamencie Płockim, dziedzic dóbr Dobrzynia nad Drwęcą stawił do wojska dwóch ochotników;
1mo. W.Franciszka Białobłockiego synowca swego rodzonego, z dwoma ludźmi umundurowanemi i uzbroionemi oraz czteroma końmi dobremi i ekwipowanemi,
2do. W.Ferdynanda Beut dziedzica wsi Białkowa, z jednym człowiekiem umundurowanym i uzbroionym i trzema końmi dobremi i zupełnie ekwipowanemi".

19 kwietnia 1812 r. w Dobrzyniu nad Drwęcą w wieku pięćdziesięciu czterech lat umiera pierwsza żona Jana Białobłockiego Marianna z Sulińskich.  I to zdarzenie zapoczątkowało cykl nieszczęść w rodzinie Białobłockich. Małżeństwu  Jana Nepomucena i Anny osiadłemu na Krześlicach w Wielkopolsce, nie pisane było długotrwałe życie rodzinne. W przeciągu zaledwie dwóch następnych lat zmarły dwie kilkunastomiesięczne córki  oraz ich ojciec. Trauma, którą zapewne przeżywała Anna Białobłocka po utracie męża i dzieci nie była długotrwała, gdyż w roku 1815 wychodzi powtórnie za mąż za hrabiego Antoniego Grudzińskiego h.Grzymała.

Gdy rok 1814 dla Białobłockich z Wielkopolski był okresem kiru i rozpaczy, u Białobłockich w ziemi dobrzyńskiej  stał się okresem normalizacji skomplikowanych relacji rodzinnych wytworzonych przez Białobłockiego-ojca. Już w kwietniu 1814 r. druga wybranka jego serca Katarzyna ze Zbijewskich na mocy kontraktu kupna od Ferdynada Wilhelma Beuth staje się właścicielką wsi Białkowo. Wydaje się, że cichym pomocnikiem tejże transakcji był ojciec jej nieślubnego dziecka, czego dowodzić mogą późniejsze losy Białobłockich.

Wersja herbu używanego w I połowie XIX w., odwzorowanie z 1938 r. wg.I.Charszewskiego

Po upływie następnych kilku miesięcy Zbijewską można już oficjalnie tytułować Panią na Dobrzyniu i Sokołowie. 27 czerwca 1814 r. zawiera związek małżeński z ojcem swojego jedynego dziecka, wdowcem po Mariannie z Sulińskich. Dokładnie miesiąc przed ceremonią zaślubin, przyszli małżonkowie sporządzają przed notariuszem lipnowskim umowę przedmałżeńską, która dokładnie reguluje ich przyszłe sprawy majątkowe. Tego samego dnia i przed tym samym notariuszem, Jan Białobłocki-ojciec sporządził testament na mocy, którego po dziewięciu latach od narodzin dziecka, został usankcjonowany syn z nieprawego łoża z jednoczesnym uznaniem go jako pełnoprawnego potomka dziedzica na Dobrzyniu i Sokołowie. Białobłocki w przypadku swojej śmierci ustanowił Katarzynę ze Zbijewskich prawną opiekunką nieletniego dziecka.  Rola tzw. podopiekuna przypadła księdzu Wojciechowi Piechowskiemu kanonikowi katedralnemu chełmińskiemu, z którym spadkodawcę łączyły szczególne zażyłości.

Następnego roku, na pięć miesięcy przed swoją śmiercią, Białobłocki-ojciec ponownie wzywa do siedziby rodowej  w Dobrzyniu nad Drwęcą notariusza Bronisza z Lipna,  przed którym w obecności świadków, m.in. burmistrza miasta Dobrzynia nad Drwęca Józefa Dukucińskiego, nadleśniczego Borów Koronnych, objazdu ciechocińskiego, Jana Kantego Przysieckiego , oświadcza swoją ostatnią wolę  i tym samym poprawia treść testamentu sporządzonego rok wcześniej.

Pierwsze zdania spadkodawcy wypowiedziane przed notariuszem, pomimo upływu dwustu lat, warte są chwili głębszej refleksji nad sensem wypowiedzianych wtedy słów;[zachowano oryginalną pisownię]

Cały majątek po swej śmierci przekazuje nieletniemu synowi, a swoją ukochaną żonę, jak oświadcza w tym akcie, czyni  posiedzicielką dożywotnią i jednocześnie upoważnia do czerpania zysków z połowy dóbr jej syna. Do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności, czyni ją osobą odpowiedzialną za kierowanie drugiej połowy zysków na prawidłowe wykształcenie syna. Jednocześnie oznajmia, że z uwagi na nowe realia polityczne oraz znaczną odległość od stałej siedziby ks.Piechowskiego ustanowił zmianę tzw.podopiekuna, którym zostaje Józef Piotr Wysocki, podprefekt powiatu lipnowskiego, zamieszkujący w pobliskim Dulsku.  Zaprzyjaźnionemu sąsiadowi powierza rolę pomocnika żony we wszelkich interesach związanych z wychowywaniem nieletniego Jana. Na sam koniec oświadcza, że znając dobre serce i charakter małżonki wierzy, iż w żadnym stopniu jej przyszłe postępowanie nie będzie ze szkodą dla ich syna.

 28  grudnia 1815 r. w wieku sześćdziesięciu dwu lat w Sokołowie umiera Białobłocki-ojciec.  Jednakże śmierć dziedzica na Dobrzyniu i Sokołowie nie mogła być zaskoczeniem dla niego samego, gdyż sześć tygodni wcześniej sprzedaje Dobrzyń nad Drwęcą i Sokołowo z przyległościami, kapitanowi 1 pułku strzelców konnych Królestwa Polskiego Antoniemu Wybranieckiemu.  Oficer ten rodem z Kamiennej spod Sanoka dość przypadkowo pojawił się na ziemi dobrzyńskiej.

Karierę wojskową rozpoczął 1 stycznia 1807 r. wstępując do 2 pułku jazdy galicyjsko-francuskiej (przemianowanego później na 8 pułk ułanów), gdzie przeszedł wszystkie szczeble kariery ułańskiej od kaprala rozpoczynając poprzez  podoficera zaopatrzenia, adiutanta podoficera, podporucznika, porucznika, a na stopniu kapitana kończąc.  Jego szlak bojowy wiódł poprzez udział w bitwach kampanii austriackiej 1809 r. i rosyjskiej 1812 r. oraz w kampanii niemieckiej , gdzie w 1813 r. w trakcie oblężenia Drezna został wzięty do niewoli. Za męstwo na polu walki był odznaczony Złotym Krzyżem Wojskowym (Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego)  i srebrnym Legii Honorowej. 

Krzyże orderu Virtuti Militari - kawalerski, złoty i srebrny - przywróconego w 1807 r.
pod nazwą Order Wojskowy Księstwa Warszawskiego (foto. http://www.muzeumwp.pl//, dostęp 2015-02-14)

W czerwcu 1814 r. gen.Dąbrowski, organizując wojsko polskie Królestwa Polskiego, wyznaczył miejsca zbiórek dla żołnierzy jeńców powracających z niewoli oraz żołnierzy byłych jednostek Księstwa Warszawskiego. Dla żołnierzy byłego 8 pułku ułanów czyli dotychczasowej jednostki wojskowej kpt.Wybranieckiego wyznaczono Płock jako miejsce zbiórki.  Zapewne w drugiej połowie tego roku Wybraniecki miał możliwość poznania uroków Płocka i okolicznych miejscowości  jak również ziemi dobrzyńskiej z Lipnem włączne, gdzie znaną i powszechnie szanowaną personą był Jan Białobłocki-ojciec z Dobrzynia nad Drwęcą.

Mundur oficera 8 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego
(foto. http://www.muzeumwp.pl//, dostęp 2015-02-14)

13 lutego 1815 roku kpt.Wybraniecki został wcielony do nowo utworzonej jednostki kawaleryjskiej Królestwa Polskiego - 1 pułku strzelców konnych. Niewątpliwie, fakt zakupu w listopadzie 1815 r. dóbr od Białobłockiego był decydującym czynnikiem mającym wpływ na podjęcie decyzji o przerwaniu kariery wojskowej. 28 lutego 1816 r. pożegnał dotychczasowych towarzyszy broni otrzymując żądaną dymisję z pozwoleniem noszenia munduru.

Na krótko przed śmiercią męża, we wrześniu 1815 r., Katarzyna Białobłocka ze Zbijewskich, niewątpliwie przy pomocy bywalca warszawskich salonów Wybranieckiego oraz za radą bywałego w szerszym świecie Wysockiego, rozpoczyna wypełnianie ostatniej woli męża zapisując syna do liceum warszawskiego.  Jednocześnie kwateruje go w ekskluzywnym, jak na tamte czasy, pensjonacie funkcjonującym na zasadzie obecnego internatu dla młodzieży licealnej prowadzonym przez rodziców Fryderyka Chopina.  Pensjonat ów słynął ze starannej opieki moralnej i naukowej oraz doskonałych warunków higienicznych, więc cieszył się wielką wziętością w sferach arystokracji i bogatej szlachty.

5 grudnia 1816 r. w kościele w Dulsku na ślubnym kobiercu stanęli, dymisjonowany kapitan wojska polskiego Antoni Wybraniecki, kawaler lat trzydzieści sześć, dziedzic miasta Dobrzynia nad Drwęcą i Sokołowa z przyległościami  i Katarzyna Monika Białobłocka ze Zbijewskich, wdowa lat trzydzieści pięć, dziedziczka wsi i folwarku Białkowo.

Jak potoczyły się dalsze losy małżeństwa Wybranieckich, czy dymisjonowany kapitan poradził sobie z pełnieniem roli ojczyma Jana Białobłockiego, czego świadkiem był Fryderyk Chopin, tego wszystkiego dowiemy się już niebawem przy odsłonie kolejnego tekstu z motywem wiodącym Białobłockich h.Ogończyk, czyli cdn.

Źródła;

A. Archiwalia
AP Toruń,Akta Stanu Cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Dulsk,
AP Toruń, Akta Stanu Cywilnego Wyznań Chrześcijańskich i Wyznania Mojżeszowego Miasta Dobrzynia n. Drwęcą,
AP Włocławek, Akta Notariusza Józefa Bronisza z Lipna,
AD Gniezno, Księgi Metrykalne Parafii Rzymskokatolickiej Wronczyn
AD Toruń, Księgi Metrykalne Parafii Rzymskokatolickiej Chełmonie

B. Źródła drukowane, opracowania, prasa
Bär M., Westpreussen unter Friedrich dem Grossen. Bd.2, Leipzig 1909,
Boniecki A., Herbarz polski, T.1, Warszawa 1899,

Charszewski I., Dobrzyń nad Drwęcą: jego dzieje i stan obecny: z uwzględnieniem sąsiedniego Golubia, Płock 1938,
Chruściński K. i inni, Dzieje Golubia-Dobrzynia i okolic, Toruń 1979,
Diecezja Chełmińska, Zarys statystyczno-historyczny, Pelplin 1928,
Donimirska-Szyrmerowa H., Był taki świat..., Warszawa 2003,
Dziennik Powszechny, 1833
Frydrychowicz R., Przewodnik illustrowany po Pelplinie i jego kościołach, Toruń 1895,
Gawarecki W.H., Opis topograficzno-historyczny Ziemi Dobrzyńskiey, Płock 1825,

Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego, 1809-1816,
Gazeta Warszawska, 1808-1815,
Gembarzewski B., Wojsko Polskie. Królestwo Polskie 1815-1830, Warszawa 1903,
Gembarzewski B., Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814, Warszawa 1905,
Gerber R., Studenci Uniwersytetu Warszawskiego 1808-1831. Słownik biograficzny, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977,
Heym B., Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen Westpr. 1902,
Kociszewski A., Mazowsze w epoce napoleońskiej, Ciechanów 1976,
Kowalski R., Gmina Golub-Dobrzyń, historia, krajobraz, zabytki, Golub-Dobrzyń 2002,
Krajewski M., Zasłużeni Pomorza Gdańskiego, Kujaw, ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej, t. 1-2, Rypin 2013,
Krzepela J., Rody ziem pruskich Cz.1, Kraków 1927,
Krzepela J., Rody ziem pruskich Cz.2: Rody innych ziem pruskich; Rody o nazwiskach niegniazdowych: Rody z miast Torunia i Gdańska wyszłe: Rody napływowe z ziem polskich, a zwłaszcza z dobrzyńskiej, płockiej i ciechanowskiej, Kraków 1927,

Kuryer Warszawski, 1837,

Maerceker H., Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren

Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888, Danzig 1899-1900,

Małachowski-Łempicki S., Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738 - 1821 poprzedzony

zarysem historii wolnomularstwa polskiego i ustroju Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego, Kraków 1929,

Mienicki R., Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego (1723-1747), Warszawa-Toruń 1956

Miesięcznik Heraldyczny, 1937,

Mikulski K., Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990,

Mülverstedt G. A., Der abgestorbene Adel der Provinz Preussen, Nürnberg 1874

Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454-1772), Toruń 2004,

Niesiecki K., Herbarz polski T.2, Lipsk 1839-1845,

Pereświet-Sołtan S., Listy Fryderyka Chopina do Jana Białobłockiego, Warszawa 1926,

Petrów A., Z Dobrzynia nad Drwęca, List I, Korespondent Płocki 1877,

Smoleński M., Cztery kościoły w ziemi dobrzyńskiej, Lwów 1869,

Uruski S., Herbarz szlachty polskiej, T.1, Kórnik 1905,

Załuski W., Szkic monograficzny kościołów dekanatu rypińskiego Djecezji Płockiej, Płock 1909,

C. Strony internetowe

Teki Dworzaczka. Materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV-XX wieku, Kórnik 2004
http://teki.bkpan.poznan.pl/ (dostęp 2014-12-10)
Żabińska I., Dzieje rodów Karwatów i Narzymskich,
http://www.jablonowo.freehost.pl/_sgg/m1m6s1_1.htm (dostęp 2015-01-11)
Wielka genealogia Minakowskiego
www.wielcy.pl (dostęp 2015-02-14)
Skowroński W.J., Notaty i wstępne szkice genealogiczne dotyczące szlachty wielkopolskiej (ułożone alfabetycznie według nazwisk: A-Ż), rękopis http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=303384&from=publication (dostęp 2015-02-14)