KRZYŻ WALECZNYCH

         Zbierając dokumenty archiwalne do artykułu na temat działań wojennych prowadzonych w 1920 r. na terenie powiatu rypińskiego, dotarłem do listy z 1934 r. zawierającej nazwiska odznaczonych Krzyżem Walecznych o nieznanych adresach.

Lista zawierająca kilka tysięcy nazwisk jest skarbem dla genealoga amatora.

Po pierwsze, na jej podstawie możemy ustalić przydział służbowy naszych poprzedników. Po drugie, wielu z nas, po kilkudziesięciu latach może dowiedzieć się, że jego pradziadek wykazał się męstwem i odwagą w działaniach wojennych, za co nadano mu odznakę Krzyża Walecznych, a jego najbliższa rodzina mogła o tym nie wiedzieć.

Jak do tego mogło dojść? Dlaczego powracający z frontu nie posiadali legitymacji i odznak? Na te pytania postaram się znaleźć odpowiedź.

Redaktor, maj 2011r.

            11 sierpnia 1920 r. Rada Obrony Państwa ustanowiła odznakę wojskową pod nazwą „Krzyż Walecznych” celem nagradzania czynów męstwa i odwagi wykazanych w boju.

Według treści powyższego rozporządzenia odznaka miała wygląd; odznakę Krzyża Walecznych stanowił krzyż równoramienny z brązu jasnego; w środku zewnętrznej strony krzyża miniaturowa tarcza pięciokątna z wypukłym odbiciem godła państwowego; na ramionach krzyża rozłożony wypukły napis: „na polu chwały". Na odwrotnej stronie krzyża, w środku na tarczy wybity wypukły miniaturowy wieniec z liści dębowych, przedziany mieczem obosiecznym, postawionym pionowo ostrzem do góry; na poprzecznicy krzyża wypukły napis: „walecznym".
Krzyż powyższy nosiło się na wstążce amarantowej z białymi wzdłuż jej brzegów prążkami — na lewej piersi, na drugim miejscu po odznace orderu Virtuti Militari.
Wzór rysunkowy oraz wymiary krzyża, wstążki i okuć na wstążce.

Nadanie Krzyża Walecznych stwarzało dla odznaczonego, w drugim rzędzie po kawalerach orderu Virtuti Militari następujące przywileje:
  a) prawo do pierwszeństwa przy przyjęciu do korpusu inwalidów, przy przydziale ziemi, przy obsadzaniu stanowisk w służbie państwowej i społecznej, w miarę posiadania ustawą wymaganych kwalifikacji oraz przy uzyskaniu stypendiów w zakładach wychowawczych rządowych zarówno dla nich samych, jak dla kształcenia ich dzieci;
  b) prawo do honorów ze strony wojskowych równego stopnia nieposiadających Krzyża Walecznych lub wyższej odznaki;
  c) prawo do niezwłocznego awansu o jeden stopień wyżej, w miarą posiadania wymaganych kwalifikacji i w granicach etatu.

Na uwagę zasługuje fakt, że Krzyż Walecznych został ustanowiony w wyjątkowo dramatycznym momencie dziejów Polski. Nowe odznaczenie miało na celu podniesienie morale armii w krytycznym momencie (bolszewicy zbliżali się do Warszawy). Z oczywistych względów krzyże nie dotarły na linie frontu. Jednakże już w toku dalszych walk (aż do rozejmu z bolszewikami 18 X 1920 r.) przełożeni składali wnioski o odznaczenie swoich podwładnych, a dowódcy od stanowiska dowódcy pułku warunkowo nadawali te odznaczeni. Do końca 1920 r. dokonano 8 tys. nadań, a firma grawerska zdążyła wykonać zaledwie 600 sztuk. Z dniem 29 maja 1923 r. postanowiono zaprzestać jego nadawania. Do tego dnia nadano około 60 tysięcy Krzyży Walecznych. Wśród odznaczonych oprócz bohaterów wojny polsko-bolszewickiej, a także Legionistów, członków POW, oraz powstańców wielkopolskich i śląskich było około 100 żyjących wówczas weteranów Powstania Styczniowego.

Krzyże w większości były numerowane. Obecnie nie można potwierdzić i przypisać numeru do osoby, która go otrzymała, gdyż w latach siedemdziesiątych XX w. władze komunistyczne zniszczyły całość dokumentacji w tym zakresie.

         28 października 1935 r. Biuro Spraw Personalnych Ministerstwa Spraw Wojskowych sporządziło listę obejmującą nazwiska osób wojskowych i cywilnych, odznaczonych Krzyżem Walecznych, które z powodu nie ustalenia ich miejsca pobytu (adresu) przysługujących im odznak i legitymacji nie otrzymały. Poprzez ustalenie adresów odznaczonych, zaś w wypadku ich śmierci, adresów ich rodzin, ministerstwo dążyło, aby wszyscy odznaczeni otrzymali należne im legitymacje i odznaki. Listę przesłano do jednostek i instytucji wojskowych oraz samorządów gminnych. Określono również sposób odbioru odznaki przez samych zainteresowanych lub ich rodziny. Według autorów tej akcji, zainteresowane osoby miały wnieść poprzez Powiatową Komendę Uzupełnień podania do Biura Personalnego MSW. Jednocześnie określono datę końcową poszukiwań na dzień 30 czerwca 1936 r.

Lista zawiera kilka tysięcy nazwisk z podaniem imienia i nazwiska, nazwy jednostki wojskowej lub miejsca prowadzonych walk.

         Zapraszam do lektury przedmiotowej listy udostępnionej na stronie Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.

         www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=57489&from=&dirids=1&ver_id=&lp=1&QI=

Źródło:

1/ Rozporządzenie Rady Obrony Państwa z 11.08.1920r. w sprawie ustanowienia Krzyża Walecznych,
2/ Lista odznaczonych Krzyżem Walecznych o nieznanych adresach, Warszawa 1935,
3/ www.polska.pl
4/ www.krzyzwalecznych.pl