Marsylianka w Płonnem

W Płonnem, parafialnej wsi położonej na terenie obecnej gminy Radomin, w powiecie golubsko-dobrzyńskim, znajduje się obelisk poświęcony Janowi Nepomucenowi Dziewanowskiemu, jedynemu Polakowi, którego nazwisko wymieniono w biuletynie armii napoleońskiej, dotyczącym zdobycia Somosierry. Dotychczasowe publikacje na temat historii pomnika, zarówno te regionalne jak i ogólnopolskie, podają błędny rok 1925 jako datę odsłonięcia pomnika upamiętniającego jednego z najsławniejszych szwoleżerów. Według najnowszych ustaleń piszącego te słowa, odsłonięcie pomnika nastąpiło rok później (sic!)

Jak się wydaje, autorów dotychczasowych prac o przedstawicielach rodu Dziewanowskich z Płonnego lub przeszłości ziemi dobrzyńskiej, zwiodła informacja zamieszczona na jednej z tablic inskrypcyjnych.

Po prostu, przygotowania do odsłonięcia pomnika trwały co najmniej dwa lata, zaś tablice pamiątkowe z kararyjskiego marmuru wykonano już w 1925 r.

Po raz kolejny, w historycznych wędrówkach po ziemi dobrzyńskiej odnajdujemy potwierdzenie przysłowia

"Nie wierz we wszystko to co widzisz ani połowie tego co słyszysz".

Redaktor, luty 2018 r.

 

1 sierpnia 1926 r. mieszkańcy Płonnego, w ówczesnym powiecie rypińskim, byli świadkami niecodziennego wydarzenia. Podniosłej uroczystości przygotowanej z trudem i umiłowaniem naszej rycerskiej przeszłości zaledwie przez kilka szlachetnych serc dla uczenia bohatera i przekazania jego imienia potomności. W letnią niedzielę odbyło się uroczyste osłonięcie i poświęcenie pomnika bohatera spod Somosierry - kapitana Jana Nepomucena Dziewanowskiego (1781-1808)

1. Zdjęcia sytuacyjne przedstawiające usytuowanie pomnika względem kościoła
pw. św. Jakuba Apostoła w Płonnem, fot. Daria Szpejenkowska, luty 2018.

Pomnik ten wystawiony został staraniem działacza społecznego i patrioty - Adolfa Suligowskiego (1849-1932) przy współudziale właściciela dóbr ziemskich Płonne - Ludwika Łempickiego (1905-1939) oraz w porozumieniu z Kazimierzem Ignacym Dziewanowskim (1879-1942) z linii dziedziców Grodkowa i księdzem kanonikiem warszawskim, prefektem gimnazjum im. Władysława IV w Warszawie - Dominikiem Dziewanowskim (1880-1962), dwoma z linii bocznej potomkami sławnego kapitana szwoleżerów.

2.Ogólny widok pomnika w Płonnem ku czci Jan Nepomucena Dziewanowskiego,
fot. Daria Szpejenkowska, luty 2018.

Uroczystości rozpoczęły się o godzinie 11,30 nabożeństwem odprawionym w przez ks. kan. D. Dziewanowskiego w miejscowym kościele pw. św. Jakuba Apostoła. Kilkanaście minut po godzinie 12,00 z kościoła wyruszył uroczysty pochód do pomnika. W pochodzie wzięły udział osobistości, których historyczna ziemia dobrzyńska, jak dotąd, nie miała okazji gościć w swoich przepięknych okolicach. Na czele pochodu maszerował przedstawiciel Prezydenta II RP - generał dywizji Leonard Skierski[i], w towarzystwie przedstawicieli Francuskiej Misji Wojskowej pułkownika Blote i majora Gouniota[ii]. Za nimi szedł oficjalny przedstawiciel Wojska Polskiego, którym był major Jan Karcz[iii] z Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. Korpus oficerski reprezentował Komendant Korpusu Kadetów Nr 2 w Chełmnie podpułkownik piechoty Stanisław Trzebunia.[iv] W ślad za oficerami kroczyli przedstawiciele władz państwowych na czele z zastępcą wojewody warszawskiego oraz starostą rypińskim. W uroczystościach wzięli również udział między innymi: delegat biskupa płockiego - ks. kan. Stanisław Gogolewski[v], Burmistrz Miasta Rypina oraz przewodniczący Towarzystwa Francusko-Polskiego w Warszawie Henryk Konic.[vi] Ponadto wzgórze kościelne w Płonnem zapełniło się licznymi przedstawicielami miejscowego ziemiaństwa oraz okolicznej ludności. Wśród tej nieprzebranej szerzy gości oraz widzów wyróżniali się harcerze z Dobrzynia nad Drwęcą, którzy zaciągnęli wartę honorową przy pomniku sławnego syna ziemi dobrzyńskiej.

3. Ilustracja prasowa przedstawiająca uroczystość poświęcenia pomnika ku czci Jana Dziewanowskiego w Płonnem,
1 VIII 1926, fot. Marian Fuks.

Skromny lecz gustowny pomnik, w formie prostego obelisku, wykonano w szarym granicie, z umieszczonymi na nim pięcioma tablicami inskrypcyjnymi wykonanymi z kararyjskiego marmuru.

Poświęcenia pomnika dokonał ks. kan. D. Dziewanowski, który w swoim przemówieniu wyraził ogromną radość z faktu, że to właśnie jemu, jako kapłanowi i potomkowi bohatera, przypadł zaszczyt dokonania tego aktu.

Następnie głos zabrał A. Suligowski, który wygłosił przemówienie w języku polskim i francuskim, cyt.:[vii]

"W tej cichej wsi polskiej, w której jesteśmy zgromadzeni, w drugiej połowie XVIII wieku, przyszedł na świat syn ówczesnego właściciela tych dóbr, niezwykły rycerz Jan Dziewanowski. Jak wielu synów szlachty polskiej, znalazł się on w szeregach formowanych z polecenia Cesarza Napoleona, szwoleżerów polskich, czyli konnicy, złożonej z ożywionej duchem rycerskim polskiej młodzieży szlacheckiej, która na odgłos trąbek wojennych francuskich opuszczała ziemię rodzinną, zaciągała się pod sztandary cesarza francuskiego, przelewając krew łącznie z dziećmi Francji na polach bitew w różnych krajach. W roku 1808 Jan Dziewanowski za zasługi wojenne posiadał już stopień kapitana gwardii cesarskiej francuskiej i był dowódcą wcielonej do tej gwardii kompanii szwoleżerów polskich. W bitwie pod Somosierrą, należący do gwardii cesarskiej francuskiej legion polski składał się z dwóch kompanii; jedną dowodził Dziewanowski, drugą Krasiński, a naczelnym dowódcą był Kozietulski. Temu legionowi przypadło w udziale zaszczytne a trudne zadanie sforsowania długiego wąwozu i zdobycia góry Somosierra, wśród morderczego ognia rozrzuconych po wzgórzach dwudziestu batalionów piechoty hiszpańskiej i czterech baterii artylerii hiszpańskiej. Legion ruszył do ataku z początku pod dowództwem Jan Kozietulskiego, gdy jednak zaraz na początku ataku Kozietulski uległ kontuzji i zabito pod nim konia, Dziewanowski, jako najstarszy po nim oficer, objął dowództwo. W szalonym pędzie, na czele legionu polskiego, przebieg Dziewanowski wąwóz, nie bacząc na gęsto padających i tratowanych przez konie jeźdźców. Zdobył jedną pod drugiej wszystkie cztery baterie nieprzyjacielskie i opanował górę Somosierra, wprowadzając w zdumienie i wodzów hiszpańskich i dowódców francuskich. W istocie tylko legion, złożony z młodzieży wykształconej i szlachetnej, ożywionej nadzieją odbudowania własnej Ojczyzny, przy pomocy nadzwyczajnego mocarza, jakim był Cesarz Napoleon, mógł dokonać takiej szarży. Gdy pod koniec bitwy nadjechał Cesarz umierający i ranni z entuzjazmem witali go okrzykiem: "Niech żyje Cesarz!" (Vive l'Empereur!) Prawie połowa legionu oddała swoje życie w tej sławnej szarży. Przy wzięciu ostatnich armat, Dziewanowski otrzymał ciężkie rany. Szarża ta zrobiła wielkie wrażenie. Nazajutrz, po bitwie, gdy pułk szwoleżerów polskich maszerował obok biwaków francuskich, żołnierze francuscy stanęli pod bronią, wołając: "Niech żyją waleczni!" (Vivent les braves!), a Cesarz Napoleon, zdjąwszy kapelusz, przed frontem pułku zawołał: - Uznaję was za najwaleczniejszą jazdę! ("Je vous reconnais pour la plus brave cavalerie!") W dwa dni po bitwie, w biuletynie z dnia 2 grudnia 1808 r. Cesarz Napoleon zamieścił ubolewanie, że kpt. Dziewanowski odniósł tak ciężkie rany, iż nie ma nadziei utrzymania go przy życiu. Jakoś w osiem dni po tym Dziewanowski zamknął powieki w Madrycie. Po śmierci Jana Dziewanowskiego pamięć jego była uczczona w tej wiosce, mianowicie wzniesiono mu pomnik marmurowy, ustawiony w tym parafialnym kościółku. Ale pomnik stał na marmurowych spłaszczonych kulach i przed laty, przy odnawianiu kościoła, uległ rozbiciu. Uznałem za konieczne, w porozumieniu z Kazimierzem Dziewanowskim i właścicielem Płonnego, Ludwikiem Łempickim, postawić na miejsce dawnego nowy granitowy pomnik, aby uwiecznić pamięć bohatera, który był dzieckiem tej wioski. Cieszymy się niewymownie, że obok przedstawicieli rządu i społeczeństwa polskiego, widzimy na tej uroczystości tak drogich każdemu polskiemu sercu przedstawicieli szlachetnego narodu francuskiego. Cieszymy się, że ten pomnik przypominać będzie wspólne wysiłki narodu polskiego i narodu francuskiego z epoki tak głośnej w życiu Europy, i stwierdzać będzie miłość do Francji, tkwiąca w duszy narodu polskiego. Nie mógłbym opuścić tej mównicy, nie wyraziwszy gorącego podziękowania rządowi polskiemu, a w szczególności Panu Prezydentowi Rzeczypospolitej, za przysłanie na tę uroczystość swoich delegatów. Nie mógłbym też pominąć sposobności do wyrażenia najgorętszej podzięki reprezentantowi ambasady francuskiej w Polsce oraz członkom misji wojskowej francuskiej, którzy znaleźli się dzisiaj w tej polskiej wsi dla uczenia razem z nami wielkiego rycerza polskiego. Dziękuję wreszcie szczerze i z ręką na sercu przedstawicielom prasy oraz okolicznym właścicielom dóbr ziemskich, jako też ludności miejscowej i w ogóle wszystkim, którzy zechcieli wziąć udział w tej uroczystości. Niech mi wolno będzie zamknąć to przemówienie słowami, wyrytymi na tym pomniku: Cześć Janowi Dziewanowskiemu! Cześć Janowi Dziewanowskiemu!"

W kolejnych przemówieniach głos zabrali kolejno: przedstawiciel misji wojskowej francuskiej, przedstawiciel Prezydenta II RP, zastępca wojewody warszawskiego, starosta rypiński oraz potomek rodu, K. Dziewanowski. Po każdym przemówieniu orkiestra straży pożarnej z Dobrzynia nad Drwęcą wykonywała  hymny państwowe polski i francuski, a z ust zebranych padały gromkie okrzyki:

- Cześć Janowi Dziewanowskiemu!

4. Akwarela Luciena Rousselota, Bitwa pod Somosierrą, źródło: https://pl.pinterest.com

Po uroczystości uformował się pochód do dworu Łempickich. Tu przyjęto gości skromnym śniadaniem, ale z iście staropolską serdecznością, w myśl tradycyjnego przysłowia: "Czym chata bogata ..." 

Jako że opis uroczystości publikujemy na portalu o tematyce stricte genealogicznej, naszym czytelnikom należy się kilka zdań dodatkowego wyjaśnienia w sprawie przyczyn zainteresowania się historią małej wsi w ziemi dobrzyńskiej przez znanego prawnika, adwokata, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, posła na Sejm Ustawodawczy - A. Suligowskiego.

5. Główna tablica inskrypcyjna, u dołu napisu widoczne dwie skrzyżowane klingami szable,
ostrzami skierowane w dół i oplecione wieńcem laurowym, fot. Daria Szpejenkowska, luty 2018.

Na przełomie XVII i XVIII wieku dobra ziemskie Płonne weszły w posiadanie rodu Dziewanowskich. W rękach Dziewanowskich pozostawały do 1818 r., kiedy to Dominik Jan Chryzostom Dziewanowski[viii] sprzedał je Janowi Melchiorowi Piwnickiemu[ix]. Kolejny właściciel brał czynny udział w powstaniu listopadowym. W 1835 r. w wyniku popowstańczych reperkusji dobra ziemskie Płonne zostały skonfiskowane przez zaborcę i przeszły na własność Skarbu Publicznego Królestwa Polskiego. Po czterech latach, z rządowego zasobu ziemskiego wykupił je Ignacy Łempicki[x], pochodzący z ziemi zakroczymskiej. Płonne pozostawało w rękach rodu Łempickich do wybuchu II wojny światowej. W 1918 r. zmarł przedostatni właściciel dóbr Płonne wywodzący się z rodu Łempickich, który pozostawił po sobie jedno dziecko o czworgu imion: Ludwik Karol Henryk Feliks. Na mocy testamentu zaledwie 13-letni syn został jedynym spadkobiercą. Z uwagi na jego niepełnoletność majątkiem zarządzała Rada Opiekuńcza reprezentowana właśnie przez mecenasa A. Suligowskiego. Prawny opiekun dołożył wielu starań o wszechstronne wykształcenie wychowanka. Jednocześnie położył duży nacisk na sprawy patriotyczne, co ostatecznie przełożyło się ich wspólny obywatelski czyn, jakim były starania i zabiegi o uwiecznienie pamięci o Janie Dziewanowskim w monumencie trwalszym niż pamięć ludzka.

6. Pozostałe tablice inskrypcyjne, fot. Daria Szpejenkowska, luty 2018.

 

Bóg

Ojczyzna i obowiązek!

 

Pomnik ten w miejsce dawnego

uległego rozbiciu postawili w roku

1925 Adolf Suligowski i

Ludwik Łempicki za

Prezydentury w Polsce Stanisława

Wojciechowskiego i za rządów w

ministerstwie spraw wojskowych

generała Władysław Sikorskiego

 

"Dla moich Polaków

niema nic niemożebnego"
"Pour mes Polonais rien

d'impossible"
Słowa Cesarza Napoleona

wyrzeczone w chwili polecenia do

ataku, gdy otaczający go generałowie

uważali to przedsięwzięcie za nie-

możliwe do wykonania. 

 

Dnia 30 listopada 1808 r. podczas wojny

francusko=hiszpańskiej z rozkazu Cesarza

Napoleona szwadron szwoleżerów polskich pod

dowództwem z początku Kozietulskiego a następnie

Dziewanowskiego, gdy Kozietulski uległ kontuzji

i gdy zabito konia pod nim, wśród morderczego

ognia dwudziestu batalionów hiszpańskiej piechoty

i czterech baterii hiszpańskiej artylerii zdobył

górę Somo=Sierra, okrywając wielkopomną

sławą legion polski.

Podczas tej szarży połowa szwadronu

poległa, przyczem w ostatniej już przy

zdobytych armatach Dziewanowski padł ciężko

ranny i w kilka dni potem życie zakończył.

 

Obydwaj fundatorzy byli świadomi faktu, że była to druga wersja pomnika w Płonnem wystawionego ku czci sławnego szwoleżera rodem z ziemi dobrzyńskiej. W pierwszym ćwierćwieczu XIX w. rodzina Dziewanowskich również uczciła pamięć kapitana szwoleżerów, a mianowicie ufundowała pomnik marmurowy, który został ustawiony w miejscowym kościele. Na początku XX w. w trakcie prowadzonych prac remontowych pomnik ten został rozbity.

W tym miejscu konieczna jest krótka dygresja na temat wyglądu pierwszej wersja pomnika, który znajdował się we wnętrzu kościoła.  Jak na razie, udało się dotrzeć do źródła zawierającego tylko fragmentaryczny opis jego wyglądu. Bez wątpienia pomnik istniał jeszcze w całości we wrześniu lub październiku 1906 r. Był to marmurowy trójboczny obelisk ustawiony na spłaszczonych kulach również wykonanych z marmuru. W pisemnym sprawozdaniu księdza Walentego Załuskiego[xi] z wizytacji przeprowadzonej w 1906 r. w kościele w Płonnem, odnajdujemy oto taki zapis:

- Jest tu pomnik Jana Nepomucena Dziewanowskiego, legionisty, który odznaczył się i poległ pod Samo-Sierra w Hiszpanii w 1809 roku[xii]. Pomnik ten ma kształt trójbocznego obelisku, pokryty napisami, opiewającymi szczegóły życia zmarłego bohatera, którego kolebką było Płonne. 

Na zakończenie mocno akcentujemy wątek genealogiczny dotyczący głównego bohatera tej opowieści - Jana Nepomucena Dziewanowskiego.

Nieprawdą jest upowszechniona informacja o urodzeniu sławnego szwoleżera właśnie w Płonnem (sic!) Przed pięcioma laty zespół wolontariuszy[xiii] indeksujący księgi metrykalne parafii ziemi dobrzyńskiej dokonał tego odkrycia i udostępnił publicznie dane na ten temat. Poza jednym portalem zajmującym się tematyką napoleońską, który uwzględnił najnowsze ustalenia metrykalne, inne publikacje nadal powielają błędną informację dotyczącą daty i miejsca urodzenia sławnego szwoleżera.

W związku z tym, po raz wtóry komunikujemy do wiadomości wszystkim, że był on synem właściciela majątku Szafarnia w parafii Płonne - Jana Kantego żonatego z Cecylią z Trembeckich. W wyniku podziału dóbr po ojcu, przeprowadzonym w 1792 r. (20 lat po śmierci ojca), Jan Kanty Dziewanowski osiadł w Szafarni, zaś jego brat - gen. dyw. Dominik Dziewanowski przejął dobra Płonne.

7. Obraz Wojciecha Kossaka, Szwoleżer na podjeździe, źródło: http://cyfrowe.mnw.art.pl

Troje dzieci małżeństwa Jana Kantego i Cecylii z Trembeckich, urodzonych w latach 1777-1781, przyszło na świat na terenie parafii łążyńskiej.[xiv] Jan Nepomucen Dziewanowski urodził się 18 maja 1781 r., prawdopodobnie w Kawęczynie i został ochrzczony w kościele  łążyńskim, na terenie obecnej gminy Obrowo. Nie mniej jednak, lata dziecięce i młodzieńcze spędził na terenie Szafarni w parafii Płonne. Właśnie w tym miejscu ziemi dobrzyńskiej znajdowało się gniazdo, skąd wyleciało w świat harde, dumne orle - Jan Nepomucen Dziewanowski.

 

Źródła: szczegółowy wykaz kilkudziesięciu źródeł, udostępniamy dla osób zainteresowanych poprzez pocztę portalu.